ड्यालस (टेक्सस)- केहि दिनअघिसम्म फेसबुकका हरेक रमाइला र सूचनाप्रद स्टाटसमा ‘कुल’ लेख्दै कमेन्ट गर्ने कृष्ण लामिछानेको प्रोफाइल बुधबारदेखि बदलिएको छ । फेसबुकको ‘अल्गोरिदम’ले उनलाई ‘रिमेम्बरिङ कृष्ण लामिछाने’ अर्थात् ‘सम्झनामा कृष्ण लामिछाने’मा बदलिदिएको छ ।
भ्याएसम्म जन्मदिन परेकालाई शुभकामना दिने, दुःख परेकालाई सहानभूति र समवेदना व्यक्त गर्ने उनको टाइमलाइन यतिखेर उनी आफैंलाई व्यक्त गरिएका श्रद्धाञ्जली ‘ट्याग’ भएर भरिएका छन् ।
जीवन विज्ञानमा लागेर बाँकी जीवन यस दुनियामा बाँच्ने तौरतरिका सिकाउने लामिछानेले आफैंले नै जीवन जिउन उपयुक्त ठानेनन्, फलस्वरुप यसको विपरीत मृत्युको बाटो रोज्न पुगे । उनले जुन भयङ्कर बाटो समाते, त्यसले जीवन विज्ञानप्रति नै दह्रो प्रश्न छाडेको छ । विगत केही महिनादेखि सार्वजनिक जीवनबाट गुमनाम भएर जुन प्रक्रियाबाट उनले जीवन त्यागे, त्यसले परिवार एवम् समाजप्रति अनुत्तरितप्रायः प्रश्न तेर्सिएको छ ।
ड्यालस डाउनटाउनदेखि केही माइलको दुरीमा ‘ह्युगिज फेमिली ट्रिब्युट सेन्टर’ छ । यो सेन्टर मानिसको निधनपछि अन्तिम संस्कार गर्ने थलो हो । यो विद्युतीय शवदाह गृह हो । यो विद्युतीय गृहले नेपाली समुदायका थुप्रै सदस्यलाई खरानी बनाइसकेको छ । अकालमा जीवन गुमाएका, उमेर पुगेर कालगतिले मृत्यु भएका, जीवनदेखि वाक्क भएर विकल्पमा मृत्यु रोजेका धेरै नेपालीलाई यो शवदाह गृहले आफूमा विलीन पारिसकेको छ ।
शनिबार यही शवदाह गृहले अमेरिकी नेपाली डायस्पोराका एकजना सर्वाधिक परिचित व्यक्तित्व लामिछानेलाई पनि विलीन गराएको छ । नेपाली समाज टेक्ससजस्तो लोकप्रिय संस्थाको अध्यक्ष भइसकेका, गैरआवासीय नेपाली संघ अमेरिकाको नेतृत्व तहमा पुगिसकेका चिरपरिचित सामाजिक व्यक्तित्व लामिछानेको पनि यही शवदाह गृह अन्तिम गन्तव्य बनेको छ ।
यसअघि ‘ह्युगिज फेमिली सेन्टर’मा जति पनि नेपालीका अन्तिम संस्कार भए, तिनमा लामिछाने नदेखिएको र उनको सक्रियता नभएको कुनै क्षण भएन । ‘मर्दा र पर्दाको’ उनको थेगोअनुसार उनी आफैंले सक्रियता लिएर विभिन्न दुर्घटनामा परी निधन भएका विद्यार्थीदेखि कोही पनि आफन्त नभएका धेरैको अभिभावक भएर अन्तिम संस्कारको तारतम्य मिलाउने गरे ।
ह्युगिजमा नेपालीको दाहसंस्कार हुँदा उनी सधैंभरि ‘फ्रन्टलाइन’मा हुन्थे । उनी आफ्नै दाहसंस्कारको लागि तयार हुँदासम्म पनि त्यहाँ उपस्थित धेरैको आँखाले उनलाई सदाझैं फ्रन्टलाइनमै खोजिरह्यो । हुन त शनिबार पनि उनी फ्रन्टलाइनमै थिए, तर कफिनको बाकसभित्र चिरनिद्रामा । सँगै रहेकी उनी कान्छी छोरी इच्छा लामिछाने सह्मालिन नसकेर रोएको देख्दा उपस्थित सयौंका आँखा रसाएका थिए ।
‘मेरो बाबालाई नछाड्ने । उठाइदिस्योस् न, मेरो बाबालाई । बाबालाई फर्काइदिस्योस् न, प्लिज भगवान्’ भनेर डाँको छाडेर इच्छा रोइरहँदा धेरैलाई सह्मालिन गाह्रो परेको थियो ।
कृष्णकी पत्नी मालाले कफिनमा राखिएको कृष्णको शवमा टाँसिदै ‘अब पुरानो कुरा सबै बिर्सेर अघि बढ्ने भनेकै थिएँ । तिमीले किन यस्तो बाटो लियौ’ भनेर विलाैना गरिरहँदा आफन्त तथा उपस्थित महिलाहरुले सह्मालिरहेका थिए ।
जेठी छोरी कृतिमाले भक्कानिदै अमेरिकाको सपनादेखि लिएर बाल्यकालका प्रसंग सुनाइरहँदा धेरैका आँखा रसाए । लामिछानेको बिदाइका लागि अमेरिकाका विभिन्न ठाउँमा रहेका उनका निकटस्थ, शुभचिन्तकसमेत ड्यालस आइपुगेका थिए । सबैको मनले एउटै उत्तर खोजिरहेको थियो, ‘यो भयङ्कर बाटो नै किन रोजे, कृष्णले ? ड्यालस फोर्टवर्थ मेट्रोप्लेक्समा बस्ने एक लाखको हाराहारीमा रहेको नेपाली समाजले किन मध्यस्थकर्ताको भूमिका खेल्न सकेन ? अमेरिकामा पारिवारिक विखण्डन बढिराख्नुको भित्री कारण के हो ?’
घटनाको सुरुवातः
लामिछानेको सुन्दर परिवार थियो । अर्भिङ सिटीको अब्बल मानिने ठाउँमा भव्य घर थियो । सुविधायुक्त मानिने लेक्सस, टेस्ला र फोर्डका गाडीहरू थिए । पति-पत्नीकै व्यवसाय थियो । त्योभन्दा मुख्य कुरा समाजमा ठूलो प्रतिष्ठा थियो । सबैले सम्मान गर्थे । अलि महत्वाकांक्षी र मनमा कुरा राखिरहने स्वभावका भनेर थोरैले टिप्पणी गरे पनि सारमा लामिछाने धेरैका लागि आदर्शपात्र थिए । उनले ड्यालस फोर्टवर्थको नेपाली समुदायका लागि मर्दा र पर्दा गर्ने सहयोग, देखाउने तत्परता सबैका लागि उदाहरणीय थियो ।
गोर्खाको दुर्गम नाम्जुङबाट अमेरिका आएर उनले समाजमा दिएको योगदान उल्लेखनीय थियो । उनका दुई छोरी कृतिमा र इच्छा नेपाली समुदायका बालबालिकाका लागि आदर्शपात्र थिए । ‘सन्तान हुनु त कृतिमा र इच्छाजस्तो’ धेरै अभिभावकका मुखबाट निस्कने वाक्य थियो, यो । ‘कृतिमा दिदीसँग सल्लाह गर है !’ आफ्ना छोराछोरीलाई बाबुआमाले दिने परामर्श थियो, यो ।
तर, एकाएक यो आदर्श परिवार अनि आदर्श चरित्र छिन्नभिन्न भएको छ । एउटै घटनालाई लिएर देवत्वकरण गर्ने दुनिया अहिले लामिछानेको अप्रिय कदमपछि परिवारमाथि दानवीकरण गर्न उद्यत छ ।
नजिकबाट उनको परिवारलाई जान्नेहरु भन्छन्, ‘पारिवारिक रुपमाचाहिँ केही समस्या थियो । एकअर्काप्रति अविश्वास, पछिल्लो समयमा व्यवसायमा आएको मन्दी, लामिछानेको फोकस घरपरिवार र व्यवसायमा भन्दा पनि बढी समाज, एनआरएनमा संलग्नता बढ्यो । त्यसले आर्थिक रुपमा पहिलेभन्दा कम आय हुन थाल्यो ।’
गत वर्ष लामिछाने नेपाल गएर केही समय बस्दा र पछिल्लो समयमा नेपालमा बढी रकम पठाउन थालेपछि पारिवारिक रुपमा कलह उत्पन्न भएको निकटहरु बताउँछन् । पारिवारिक रुपमा सम्बन्ध नरहेका व्यक्तिलाई पैसा पठाइनुले विवाद बढ्दै गएपछि पत्नी माला र छोरीहरुले अनुसन्धान गर्न सुरु गरेका थिए । त्यसपछि लामिछाने सार्वजनिक स्थान, सामाजिक कार्यक्रम आदिमा देखिन छाडेका थिए । फोन सम्पर्क एवम् सामाजिक सञ्जालबाट विगत पाँच महिनादेखि पुरै अलग भएका थिए ।
घरमा द्वन्द्व बढेको र उनले परिवारबाट यातना पाइरहेको घटना बाहिरिएपछि समाजका स्थानीय लब्धप्रतिष्ठितहरु उनको घरमै पुगे । उनीहरुले दुईओटा उपाय सुझाए । पहिलो- मिलेर बस्ने । दोस्रो- सँगै बस्नै नसक्ने भएमा सम्बन्ध-विच्छेद गर्ने । त्यस क्रममा नेपालमा असम्बन्धितलाई पैसा पठाएका कारण अविश्वास पैदा भएको, धोका भएको जस्ता कुराहरु दुवै पक्षबाट आएका थिए ।
नेपाली समाजमा एउटा भनाइ छ- ‘लोग्ने-स्वास्नीको झगडा परालको आगो ।’ यसर्थ, यस्ता घरायसी मतभेदमा बाहिरी पक्षले हात हाल्नु उपयुक्त हुँदैन । त्यही सोचेर नेपाली समाजका सदस्यहरु कुनै बेला उनीहरु मिलिहाल्छन् नि । पहिले पनि त चर्कै विवादको कुरा बाहिर आएको थियो भन्ने सोचमा बसे । तर, उनी निरन्तर गोरखामा रहेका बा-आमा, काठमाडौंमा रहेका भाइ कपिल (जो नेपाल टेलिकममा कार्यरत छन्) सँग निरन्तर सम्पर्कमा थिए । अहिले जे-जति अडियो छताछुल्ल भएका छन् ती सबै कृष्णका भाइ कपिलले गत डिसेम्बरमा रेकर्ड गरेका हुन् । लामिछानेपत्नी मालाका अनुसार नेपालमा गिरोहको चंगुलमा परेका थिए । जसका कारण उनले झुक्याएर पटक-पटक पैसा पठाइरहेको उनको भनाइ छ ।
तर, मंगलबार उनले भयङ्कर बाटो समाते, जुन बाटो उनले लिनेछन् भनेर न परिवारले कल्पना गरेको थियो न त समाजमा वरिष्ठ भनिनेहरुले नै । अरुलाई बाँच्न प्रेरणा दिँदै हिँड्ने, जीवन-विज्ञान अभियानमा केही समयदेखि लागेका लामिछानेले अरु दर्जनौं विकल्प हुँदाहुँदै पनि यस्तो गलत बाटोलाई मात्र किन विकल्प देखे भन्ने विषयमा अहिले पनि परिवार, समाज निरुत्तर छ ।
उनले पत्नी मालाको नाममा लेखेको दुई पेजको नोट अहिले सार्वजनिक भएको छ । नोटमा आफूबाट परिवारलाई धोका भएको उल्लेख गर्दै जीवनप्रति नै वितृष्णा जागेको संकेत दिएका छन् । (हेर्नुस्-नोट )
त्यस्तो नोट लेखेर यो बाटो लेलान् भन्ने संकेत मात्र पाएको भए सायद परिवारले घरबाट बाहिर समाजमा आउन पक्कै दिने थियो । समाजले पनि हस्तक्षेपकारी भूमिका निर्वाह गरेर प्रहरीलाई खबर गर्ने वा अलग भएर जीवन बिताउन मध्यस्थकर्ताको भूमिका खेल्ने थियो । तर, कसैले अनुमानसमेत नगरेको बाटो लिएर उनले अहिले सबैलाई प्रायश्चितको भागिदार बनाएका छन् । परिवार पीडामा छ । तर, परिवारको पीडालाई नाटक भन्नेहरु पनि देखिएका छन्, समाजमा । समाज दुःखमा छ । दुःखमा भएको समाजलाई उल्टै किन समयमा उद्धार गरेन भनेर प्रश्न गर्नेहरु सलबलाएका छन् । अस्पताल पुर्याएर उपचार गर्नेहरुको मन रोएको छ । तर, मन रुनेहरुमाथि नै आरोप लगाउन थालिएको छ । परिवार, समाज, साथीभाइ, निकटहरुको परिभाषालाई नै अन्योलमा पार्दै लामिछानेले बिदा लिएका छन् ।
प्रतिष्ठाको भारीः
परिवारले नेपालमा कुनै महिलासँग कृष्णको उठबस रहेको र त्यसैलाई निरन्तर रकम पठाइरहेको आरोपबाट घटना सुरु भएको हो । ती महिलालाई चिन्नेहरु भन्छन्, ‘‘नेपाली कांग्रेसको भेला, सम्मेलनमा भेट भएको” हाल बाहिरिएको अडियोमा पनि यो तथ्यको संकेत पाइन्छ ।
त्यो घटनापछि परिवारले कृष्णलाई समाजसँग अलग बनायो । उनी आफैँ पनि समाजमा आउन गाह्रो मानेको देखिन्छ । एक निकट व्यक्तिका अनुसार कृष्णले बाहिर आफ्नो बारेमा नकारात्मक कुरा कति फैलियो होला है ? भन्दै चिन्ता गर्ने गरेका थिए । नेपाली समाज टेक्सस, जनसम्पर्क समिति, एनआरएनएलगायत संस्थामा रहेर सँगै काम गरेकाहरुले स्टोरबाट घर फर्कंदा कतै भेटौं भन्दा पनि उनले अस्वीकार गर्दै आएका थिए ।
फोनमा कुराकानी हुँदा समाजका व्यक्तिहरुले सम्बन्ध-विच्छेद गरेर अलग बस्न पनि सुझाएका कुरा बाहिरिएका छन् । तर, दुई छोरीको खुसीका लागि संसारका सबै कुरा त्याग्न सक्ने कृष्णले त्यो बाटोलाई स्वीकार गरेनन् ।
एउटा निश्चित उचाइ हासिल गरिसकेको व्यक्तिका निजी जीवन, पारिवारिक, आर्थिक, चरित्रका कुराहरु बाहिर आउँदा उनीहरुले हासिल गरेको इज्जत तत्काल धुलोमा मिसिन्छ । नेपाली समुदायमा यस्तो हुँदै आएको पनि छ । अमेरिकी जीवनमा विवाह, सम्बन्ध-विच्छेद, चरित्रका कुराहरु केही समय ताते पनि यसलाई व्यक्तिको ‘प्राइभेसी’ भनिन्छ । प्राइभेसीमा अरुले दखल पुर्याएको कसैले निको मान्दैनन् । कानुनले पनि ठीक मान्दैन । त्यही भएर अमेरिकी जीवनमा यसलाई सामान्य रुपमा लिइन्छ ।
केही दशकअघि तत्कालीन राष्ट्रपति बिल क्लिन्टन र उनकी निजी सचिव मोनिका लेवेन्स्कीको सम्बन्ध निकै तात्यो । पछि मोनिकाले राष्ट्रपतिको कार्यालयमै यौनसम्पर्क गरेको तथ्यलाई बाहिर ल्याइन् । यो विषयले क्लिन्टनको पारिवारिक जीवनमै तहसनहस ल्याउने सम्भावना औंल्याइएको थियो । तर, हिलारी क्लिन्टनको समझदारीले यो केसले ठूलो आकार लिन सकेन ।
नेपाली समाजमा हिलारीजस्ता उदार महिला भेट्न मुस्किल पर्छ । जीवनका लागि आहार जस्तै यौन अपरिहार्य वस्तु हो भन्ने बुझ्न सक्ने र यसलाई व्यवहारतः लागु गर्न सक्ने हुन निकै समय लाग्छ, नेपाली समाजमा । ढोँगीहरु समाजमा भरिएका छन् । नेपालमा कृष्ण लामिछानेको कोही महिलासँग सम्बन्ध रहेकै भए पनि यसको भित्री कारण केलाउन जरुरी छ कि छैन ? यतातर्फ समाजले ध्यान दिनै पर्छ ।
कृष्ण लामिछानेले आफू पीडामा परेको, पारिवारिक रुपमा अविश्वास सिर्जना भएको कुरा बाहिर ल्याउन चाहेनन् । कारण थियो, उनले समाजमा आर्जन गरेको प्रतिष्ठा र ख्याति । सामाजिक रुपमा आर्जन गरेको ख्याति एउटै घटनाले धुलोमा मिल्ने डर उनमा पलायो । जसले गर्दा उनले जीवन जिउने अन्य उपाय हुँदाहुँदै पनि आत्महत्याको बाटो रोजे ।
समाजमा अन्य गण्यमान्यहरुले पनि कृष्णको पीडालाई बाहिर समाजमा ल्याउन चाहेनन् । कृष्णले नै यो विषयलाई सार्वजनिक गर्ने, प्रहरी बोलाउनेतर्फ पटक्कै नचाहेको कुरा उनीनिकट एकले हिमालय खबरलाई बताए ।
प्रतिष्ठाको बोझले थिचिएपछि त्यसलाई मिल्काएर हल्का हुन निकै कठिन पर्ने रहेछ भन्ने पाठ उनले समाजलाई सिकाएर गए । कृष्णले अमेरिका आएर शून्यबाट जीवन सुरु गरेर आफ्नो परिवार, इज्जत प्रतिष्ठालाई उचाइमा त पुर्याए, तर हिन्दीको एउटा भनाइ ‘खोदा पहाड, निकला चुहा’सँग ठ्याक्कै मिलेको । रातदिन नभनेर व्यवसायबाट पैसा आर्जन पनि गरे, रातदिन नभनी समाजलाई दिएको योगदानले उनको प्रतिष्ठाले सगरमाथाको उचाइ ग्रहण पनि गर्यो, तर जीवनको पछिल्ला दिनहरुमा त्यसबाट उनको जीवन पीडादायी हुन पुग्यो । उनलाई एकातिर नेपालको ‘हनी ट्रयाप’ गिरोहले बेइज्जती गरिदेला भन्ने डर, अर्कोतिर पारिवारिक कुरा बाहिर आउला भन्ने चिन्ता । यही चिन्तालाई मनबाट हटाउन नसक्दा उनी यो गलत बाटो छान्न पुगेका हुन् ।
परिवार भनेको सम्झौताको एउटा दस्तावेज पनि हो । हरेकले हरेक पाइलामा सम्झौता गर्न नसक्ने हो भने परिवार होइन, युद्धभूमि बन्छ । लोग्नेले भनेका कुरा पनि परिवारमा सतप्रतिशत लाग्दैन, पत्नीले भनेका पनि लागु हुँदैनन् । न त छोराछोरीले भनेकै सतप्रतिशत लागु हुन्छ । सबै सदस्यले सम्झौता गर्न जान्ने हो भने मात्र परिवार चल्छ । सम्झौताहीन जीवनको अन्तिम गन्तव्य दुर्घटनाग्रस्त नै हो ।
जीवन जोगिने सम्भावना थियो ?
यदि, कृष्ण लामिछानेलाई समयमै डिप्रेसनको अवस्थाबाट उद्धार गर्न सकिएको भए उनको जीवन जोगिने सम्भावना थियो ? हामीले यो जिज्ञासा उनीसँग असाध्यै निकटसँग राख्यौँ । उनले भने, ‘यो बडो गाह्रो थियो । उनी आफ्नो पारिवारिक कुराहरु बाहिर ल्याउने पक्षमै थिएनन् । बरु पीडा सहेर बस्ने, परिवारका कुरा बाहिर नल्याउने पक्षमा थिए । त्यही भएर हामीले पुलिसलाई खबर गर्ने आँट पनि गरेनौं । छोरीहरुको दिमाग, पढाइमा अलिकति पनि असर नपरोस् भन्ने उनी चाहन्थे ।’
उपचारका लागि अस्पताल जाँदा शरीरमा चोटपटक देखेर डाक्टरले नै प्रहरी बोलाउने प्रयास गरेका थिए । तर, उनले बिन्ती गर्दै पारिवारिक घटना आफूहरुले नै मिलाउने भनेका थिए ।
उनी डिप्रेसनमा पुगिसकेको जानकारी पाएर समाजका केही व्यक्तित्वहरुले पटक-पटक ‘रेस्क्यू’ गर्ने प्रयास गरे । तर, उनी रेस्क्यू त छाडौं घटना नै बाहिर नआइदेओस्, कसैले थाहा नपाइदिऊन् भन्नेमा उनी ध्याउन्न बने । यस विषयमा उनले न केही भन्न चाहे न त निकटहरुले दिएको विकल्पलाई नै स्वीकारे ।
ती निकटका अनुसार उनीहरुले दुईवटा विकल्प दिएका थिए । पहिलो- विकल्प घरबाट केही समय बाहिर साथीहरुकोमा बस्ने थियो । दोस्रो- पत्नीसँग सम्बन्ध-विच्छेद गर्ने थियो । तर, उनले यी दुवै विकल्प स्वीकार गरेनन् । उनलाई उद्धार गर्न चाहने साथीहरुसमेत कुनै विकल्प पनि उनले नमान्ने भएपछि घरायसी मामिला भएकाले कुनै समय मिलिहाल्छन् भन्ने विश्वासमा ढुक्क थिए ।
उनलाई परिवारका सदस्यहरुमध्ये एकजनाले छाड्दैनथे । पछिल्ला केही महिना कान्छी छोरी इच्छासँग बिहान इनिस सिटीमा रहेको स्टोर पुग्ने र साँझ सँगै फर्कने दिनचर्या थियो । उनकी पत्नी माला एक महिना नेपाल बसेर गत साता मात्र फर्किएकी हुन् । पत्नी माला फर्किएपछि आइतबार छोरी इच्छाको जन्मदिन सँगै मनाएका थिए । भोलिपल्ट सोमबार जेठीछोरी कृतिमा, जो न्युयोर्कमा बस्छिन् । उनीसँगै घुम्नका लागि इच्छा त्यता गइन् । पत्नी माला आफ्नो पार्लर व्यवसाय सह्माल्नतिर लागिन् । त्यही क्रममा उनी मंगलबार चाँडै घर आएर कोही नभएको मौका छोपेर आत्महत्याको जघन्य बाटो रोज्न पुगे ।
लामिछानेले आत्महत्याकै बाटो रोज्नु पर्नाको मुख्य कारण नेपालमा पठाइएको रकम, परस्त्रीसँगको सम्बन्ध र त्यसले पारिवारिक रुपमा ल्याएको खटपट नै हो । पछिल्लो समयमा त्यो विवाद परिवारमा मत्थर हुँदै गएको थियो । तर, समाजमा आर्जित इज्जतको डरले उनले यस्तो गलत मार्ग रोजेका हुन् ।
यहाँ अहिले स्व. लामिछानेका परिवार शोकमा छन्, प्रियजन गुमाउँदाको पीडामा छन् । परिवारको मियोले अप्रत्याशित बाटो समातेका कारण त्यसको पीडामा छन् । यही समयमा परिवारमाथि अनेक टीका-टिप्पणी भइरहेका छन् । अनेक कोणबाट आरोप लगाउनेहरु सलबलाइरहेका छन् । मनलाग्दी आरोप लगाउँदा त्यसले पीडामा रहेका परिवारलाई अर्को पीडा थप्ने काम भइरहेको छ । कथंकदाचित यस्ता आरोपले मानसिक पीडा सहन नसकेर परिवारको जीवन तलमाथि भयो भने त्यसको जिम्मा लिइदिने कसले ?
प्रतिष्ठा गिर्ने भयले कुनै कुरा बाहिर ल्याउन लामिछानेले नचाहेका तथ्य सबैले छर्लंगसँग बुझिसकेका छन् । यस्तो अवस्थामा परिवारलाई दोषारोपण गर्नु सर्वथा उचित होइन । त्यसमाथि आरोप लगाउने, अनुसन्धान गर्ने, तहकिकात गर्ने काम दुनियाको होइन ।
बाबुको शव अघिल्तिर बसेर सारा नेपाली समुदायप्रति धन्यवाद दिइरहेकी र बाबुको पदचाप समातेर नेपाली समुदायको सेवामा लाग्छु भनेकी कृतिमालाई साथ दिनु, हौसला दिनु समाजको कर्तव्य हो ।
यो पनि पद्नु होला
प्रतिक्रिया