हिमालयखवर संवाददाता
टेक्सस(अमेरिका)- एउटा मानिसले एकचित्त लगाएर काम गर्ने हो भने कतिसम्म गर्न सक्ने रहेछ भन्ने कुराको सफल उदाहरण बनेका छन् डा. पुकारचन्द्र श्रेष्ठ । हाल मानव अंग प्रत्यारोपण केन्द्र भक्तपुरमा कार्यकारी निर्देशकक रहेका डा. श्रेष्ठ नेपालको सफल र चर्चित मिर्गाैला र कलेजो प्रत्यारोपण गर्ने चिकित्सक हुन् ।
विगत केही वर्षदेखि नेपालमा मानव अंग प्रत्यारोपणसम्बन्धी निकाय स्थापना र सञ्चालनमा नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गरेका डा. श्रेष्ठले यति छिट्टै अहिलेको अवस्थामा मानव अंग प्रत्यारोपण केन्द्रलाई सफल बनाउन सकिन्छ भन्ने सायदै सोचेका थिए । बागलुङमा जन्मिएर त्यहीबाट विद्यालय जीवन पूरा गरेका यिनले काठमाडौं र बेलायतमा चिकित्साशास्त्र अध्ययन गरेका हुन् ।
नेपालका डाक्टरले काठमाडौंभन्दा मुलुकका विभिन्न भागमा गएर काम गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता राख्ने उनी सरुवा मागी लुम्बिनी अञ्चल अस्पताल बुटवल पुगे । ‘काठमाडौंमा त धेरै डाक्टर छन्, त्यसैले बाहिर गएर काम गर्छु भन्ने ठानेर मैले बुटबल रोजेँ र त्यही गएर काम गर्न थालेँ’, उनले बताए । बुटबल पुगेपछि आफूले किशोर किशोरी र २०–३० वर्षका धेरै युवायुवती मिर्गाैला, कलेजो, मुटुलगायतका अंग असफल भई मरेको घटना मूकदर्शक हुनुपरेको उनी सुनाउँछन् । ‘त्यतिबेला नेपालमा अंग प्रत्यारोपण गर्ने चिकित्सक, कानुन, जनचेतना केही पनि थिएन, तैपनि नेपालको स्वास्थ्यक्षेत्रको यो विकराल समस्याले मलाई सताइरह्यो । यस क्षेत्रमा केही गर्नुपर्छ भन्ने लाग्यो ।’
यसै क्रममा उनले मिर्गौला प्रत्यारोपणको ६ हप्ते अवलोकनका लागि बेलायतबाट जाने मौका पाए । त्यस क्रममा आफूले त्यहाँ उनीहरूको अनुसन्धानमा सहयोग गरेकाले नेपाल फर्किएपछि सन् २००० मा बेलायतमै यस सम्बन्धी थप अध्ययनका लागि छात्रवृत्ति प्राप्त भएको उनी बताउँछन् । बेलायतमा मिर्गौला र कलेजो प्रत्यारोपणसम्बन्धी ६ वर्षको अध्ययन गरेका उनी त्यहीँ माथिल्लो तह रहेर काम गरेको बताउँछन् । ‘६ वर्षे अध्ययन र अनुसन्धानका क्रममा मैले बेलायतमा सिनियर पोजिसनमा काम गर्ने अवसर पाए पनि यहाँ सिकेको ज्ञान र दक्षतालाई आफ्नै देशमा उपयोग गर्छु भनी म नेपाल फर्किएँ,’ उनले सुनाए ।
प्रत्येक वर्ष कम्तीमा मिर्गाैला र कलेजोसम्बन्धी रोगका विषयमा विश्वमा भएका नवीनतम अनुसन्धान बारे जानकारी लिन र आफूलाई पुनर्ताजगी गर्न विदेश भ्रमण गर्ने श्रेष्ठले यस पटक अमेरिका आएको बताए । ‘कलेजो रोगसम्बन्धी संसारकै सबैभन्दा ठूलो सम्मेलन टेक्ससमा आयोजना भएकाले त्यसमा भाग लिन यहाँ आएको हुँ । यहाँ सिकेको ज्ञानले नेपालकै लागि काम लाग्छ भन्ने ठानेको छु’, टेक्ससको ड्यालासमा हिमालय खबरसँगको सवादमा उनले बताए ।
बेलायतबाट मिर्गौला र कलेजो प्रत्यारोपणसम्बन्धी उच्च अध्ययन सकेर नेपाल आएका श्रेष्ठ सुरुवाती दिन अन्योलग्रस्त बने । जनचेतना, जनशक्ति, कानुन केही पनि नभएको अवस्था एकातर्फ थियो भने अर्कातर्फ यिनै रोगबाट पीडित भएर मरेका मानिसका परिवारले झेलेका विपत्ति । काम कहाँबाट थाल्ने ? यो प्रश्न यिनका मनमा खेलिरह्यो ।
धनीहरू गरिबको अंग किनेर भए पनि विदेशमा महँगो उपचार गरेर फर्किएका र गरिबहरू आर्थिक अभावमा पिल्सिएर मृत्यु वरण गर्नुपर्ने । ‘गरिबले उपचार गर्न नसक्ने, धनीले आफूलाई विश्वास नगरी विदेशी मुलुकमा गएर उपचार गराउने, मुलुकमा मानव अंग प्रत्यारोपणसम्बन्धी कानुन पनि छैन । यस्तो अवस्थामा काम गर्न निकै कठिन थियो’, उनले सुनाए । ‘यस्तो अवस्थामा मुलुकका विभिन्न क्षेत्रका प्रबसद्ध मानिसको एउटा समूह बनाएर बहुपक्षीय रूपमा काम गर्न सुरु गर्न थालेँ,’ उनले विगत सझिए ।
धार्मिक र परम्परागत मान्यताबाट हुर्किएका मानिसलाई अंग दान गर्न प्रेरित गर्नु कम गाह्रो काम थिएन । यसका लागि उनले आनी छोइङ डोल्मा, मह जोडीलगायतका व्यक्तित्व अघि सारेर आरोग्य प्रतिष्ठानमार्फत अभियान सुरु गरे । कहिले सरकारलाई नीतिनिर्माण गर्न अनुरोध गर्ने, कहिले सुविधासम्पन्न अस्पतालका लागि दबाब दिने काम गरे ।
कतिसम्म भने आफू सरकारी कर्मचारी भए पनि आन्दोलनरत मिर्गौलापीडितलाई भित्रभित्रै सहयोग गरे । पछि सरकारले उनीहरूलाई वार्तामा बोलाएपछि मिर्गौलापीडितका समस्या समाधान गर्न सरकारले सहजकर्ता नियुक्त गरेकाले उनीहरूको पक्षमा काम गर्न सहज भयो । ‘रत्नपार्कमा असार÷साउनमा भोकहड्तालमा बसेका मिर्गौलापीडित आन्दोलनकालीलाई आरोग्य प्रतिष्ठानमार्फत मैले सयोग गरेँ । पछि उनीहरूलाई सरकारले वार्तामा बोलाएपछि सहजकर्ताको भूमिका निर्वाह गरेर पनि मिर्गौलापीडितको पक्षमा काम गरेँ’, उनले भने ।
नेपाल सरकारले आफ्नो अभियानलाई पूर्ण सहयोग गरेकै कारण अहिले नेपालमा मिर्गौला डायलासिस र प्रत्यारोपण निःशुल्क भएको उनले जानकारी दिए । ‘हामी यसैका लागि पचास पटक संसदीय समितिमा पुग्यौं,’ उनले विगत सम्झिए । ‘हाम्रो मागअनुसार नै सरकारले डायलासिस र यस वर्षदेखि प्रत्यारोपण पूर्ण निःशुल्क गरेको छ, संसारकै उत्कृष्ठ मानव अंग प्रत्यारोपण कानुन बनेको छ ।
अत्याधुनिक उपकरणसहितको मानव अंग प्रत्यारोपण केन्द्र खुलेको छ । अब नेपालमा कुनै नेपालीले मिर्गाैला रोगबाट मर्नुपर्ने छैन,’ उनले खुसी हुँदै सुनाए । उनले भने, ‘अहिले हामी अत्याधुनिक उपकरणसहित नेपालमा विश्वकै उत्कृष्ठ सेवा दिन सफल भएका छौं । यसैको फलस्वरूप अहिले नेपालमा विदेशबाट मिर्गौला प्रत्यारोपण गर्न आउन थालेका छन् ।’ उनले चार सय ५० भन्दा बढी मिर्गौला प्रत्यारोपण गरेको र संसारकै उत्कृष्ठ अस्पतालमा दिने सेवा नेपालमै दिने गरिएको उनले दाबी गरे । ‘उनले भने, ‘हाम्रो सेवा मात्र होइन, प्रत्यारोपणको सफलता प्रतिशत पनि उत्कृष्ठ छ । हाम्रो प्रत्यारोपण दरको सपःलता पनि ९७ प्रतिशतभन्दा बढी छ ।’
अन्तिम अवस्थामा पुगेपछि मात्र मिर्गौला रोग लागेको थाहा पाइने र यसको उपचार अत्यन्त महँगो हुने भएकाले बेलैमा यसप्रति सचेत हुन उनी आग्रह गर्दछन् । स्वस्थ खाना खाने, मद्यपान नगर्ने, प्रसस्त पानी पिउने, बढी चिल्लो तथा नुन सेवन नगर्ने, ब्रुफिन लगायतका एन्टिबायोटिक औषधी जथाभावी सेवन नगर्ने, नियमित व्यायाम वा सक्रिय जीवन बिताउने र उच्च रक्तचाप तथा मधुमेह (डाइबिटिज) रोगबाट बच्न सके ९० प्रतिशत मिर्गौला, मुटु तथा कलेजो रोगबाट बच्न सकिने उनको सल्लाह छ । उनी वर्षमा कम्तीमा एक पटक मिर्गौला परीक्षण गर्न पनि सल्लाह दिन्छन् ।
मिर्गौला प्रत्यारोपणमा सफलता हासिल गर्दै गएपछि यतिबेला डा. पुकारचन्द्र श्रेष्ठ मानव अंग प्रत्यारोपणसम्बन्धी कार्य मुलुकका सातै क्षेत्रमा विस्तार गर्ने, दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्ने र नेपालमै कलेजो प्रत्यारोपण गर्ने अभियानमा लागेका छन् । मानव अंग प्रत्यारोपण केन्द्र भक्तपुरलाई सुविधासम्पन्न गराएर त्यहीँ कलेजो प्रत्यारोपण गर्न सकिने उनी बताउँछन् । ‘नेपालमा दुई वटा कलेजोको सफल प्रत्यारोपण गरिसकेका छौं । कलेजो प्रत्यारोपण पूर्णरूपमा सफल भएको छ । यसबाट हामी उत्साहित भएका छौं,’ उनले खुसी हुँदै भने । उनका अनुसार भारतमा एकदेखि डेढ करोड रुपैयाँमा कलेजो प्रत्यारोपणमा खर्च हुने गरे पनि नेपालमा २२ लाख रुपैयाँमा प्रत्यारोपण गरिएको जानकारी दिए ।
जतिसुकै राम्रो कानुन, सुविधा सम्पन्न अस्पताल र दक्ष जनशक्ति भए पनि अंग दान गर्ने दाता नभएसम्म यस क्षेत्रमा उल्लेख्य प्रगति हुन नसक्ने उनी बताउँछन् । ‘त्यसैले हामीमा सम्पूर्ण जनतामा जनचेतना जगाउनुपर्ने अवस्था छ । दाताबाट अंग प्राप्त नहोउन्जेल प्रत्यारोपणमा समस्या भइरहन्छ,’ उनले भने । उनका अनुसार नेपालमा दैनिक ६ जनाको दुर्घटनाबाट मस्तिष्क मृत्यु हुने गरेको र उनीहरूबाट अंग प्राप्त हुन सके अंग प्रत्यारोपणमा पूर्ण सफलता पाइने र मानव अंगमा आत्मनिर्भर हुन सकिन्छ ।
मस्तिष्क मृत्यु भएर भेन्टिलेटरमा राखिएको एउटा बिरामीबाट दुईवटा फोक्सो, दुई मिर्गौला, मुटु, कलेजो, प्यानक्रियाज र सानो आन्द्रालगायतका अंग निकाल्न सकिने जानकारी दिँदै डा. श्रेष्ठले भने, ‘एउटा दाताबाट प्राप्त अंगले आठ जना बिरामी बचाउन सकिन्छ । यस्तो अंग दानका लागि समाजका सबैले सहयोग अपरिहार्य छ ।’
स्वस्थ खाना खाने, मद्यपान नगर्ने, प्रसस्त पानी पिउने, बढी चिल्लो तथा नुन सेवन नगर्ने, ब्रुफिन लगायतका एन्टिबायोटिक औषधी जथाभावी सेवन नगर्ने, नियमित व्यायाम वा सक्रिय जीवन बिताउने र उच्च रक्तचाप तथा मधुमेह (डाइबिटिज) रोगबाट बच्न सके ९० प्रतिशत मिर्गौला, मुटु तथा कलेजो रोगबाट बच्न सकिने ।
प्रतिक्रिया