काठमाडौँको ‘लाइफलाइन’का रुपमा रहेको नारायणगढ–मुग्लिन सडकखण्ड निर्माणमा चरम लापरबाही भएको पाइएको छ । 

निर्माण कम्पनीले यो वा त्यो बहाना बनाई सडक निर्माणमा ढिलाइ गर्नाले त्यसको प्रत्यक्ष मार यात्रु तथा मालबाहक सवारीले बेहोर्नुपरेको छ । अहिले उक्त ३६ किलोमिटर खण्डको यात्रा गर्न घन्टौँ जाममा बस्नुपर्ने बाध्यता छ । तर निर्माण कम्पनीले भने सम्झौतालगत्तै भूकम्प र नाकाबन्दीका कारण नौ महिना काम गर्न नपाएको र यसै अवधिमा दुई वटा वर्षात् झेल्नुपरेकाले सोचे जति काम हुन नसकेको बताएका छन् । 

त्यसैगरी, ट्राफिकिङ समस्याका साथै वैकल्पिक सडक नहुँदा काममा बाधा हुनुलगायत समस्या पनि ठेकेदारले सुनाए । निर्माण कम्पनीका प्रतिनिधिले भूकम्प, नाकाबन्दी, विद्युत् खम्बा र खानेपानीको पाइप सार्न भएको ढिलाइ, रुख कटानमा ढिलाइ, निर्माण सामग्रीको सहज उपलब्धतामा समस्या, लामो समयसम्मको वर्षा, पहिरो पन्छाउने समस्या र रिभेरियसन समयमा नभएको गुनासो गरेका थिए । 

विगत १० वर्षदेखि उक्त सडकमा मालबाहक ट्रक चलाउँदै आएका सुरज मगरले भने– “अहिले सडक बन्न ढिलाइ हुँदा घन्टौँ जाममा बस्नुपर्छ । एक दिन लाग्ने बाटो अहिले दुई दिनसम्म लाग्ने गरेको छ । त्यतिमात्र होइन पहिरोले सडक जाम हुँदा डरैडरमा बस्नुपर्छ, कुन बेला पहिरो झर्ने हो ।” 

उनका अनुसार जाम परेका ठाउँमा पसल नहुनु र एक प्याकेट चाउचाउका लागि रु १०० सम्म तिनुपर्ने बाध्यता छ । वर्षायाम सुरु भएसँगै अहिले मुग्लिनदेखि कालीखोलासम्मको करिब चार किलोमिटर सडक खण्डमा दर्जनौं पहिरो झरेका छन् । पहिरोका कारण गत हप्तामात्रै तीन प्रहरीको ज्यान गएको छ भने एक वेपत्ता छन् । सोही पहिरोमा परेर प्रहरीको भ्यान बेपत्ता छ । अर्को एउटा ट्रक पुरिएको थियो । 

सम्झौता हुँदाको मितिअनुसार सन् २०१७ को अप्रिलसम्म ठेकेदार कम्पनीले सडक निर्माण गरी हस्तान्तरण गर्नुपर्नेमा हालसम्म ५० प्रतिशतमात्रै काम सम्पन्न भएको पाइएको छ । भूकम्प, नाकाबन्दी लगायतका कारण देखाएर निर्माण कम्पनीले समय मागेबमोजिम आउँदो डिसेम्बरसम्म निर्माण सम्पन्न गर्ने समय थप गरिएको छ । 

मङ्गलबार सडकको वस्तुस्थितिबारे अनुगमन गर्न गएको व्यवस्थापिका–संसद्अन्तर्गतको विकास समितिले सरोकारवालासँग सडकबारे गरेको अनुगमनका क्रममा निर्माण कार्यमा ठेकेदार कम्पनीले विभिन्न बहाना बनाएर काम ढिला गरेको भेट्टाएको हो । 

विकास समितिका सभापति रवीन्द्र अधिकारीसहितको टोलीले ठेकेदार कम्पनीले विभिन्न बहाना बनाएर काम ढिलाइ नगर्न चेतावनी दिँदै तोकिएको समयमा काम नसके कारबाही गर्ने चेतावनी दिएको थियो । 

निर्माणाधीन उक्त सडकको स्थलगत अनुगमनपछि उनले भने– “सडक निर्माणमा क–कसको कमजोरी भएको छ त्यसको समीक्षा गरी यथाशक्य चाँडो काम सक्नुपर्छ ।” 

सडक विस्तारका क्रममा भित्तो काटिएका ठाउँमा गत एक सातायता पटकपटक पहिरो खसेर सडक अवरुद्ध बनेपछि विकास समितिले अनुगमन गरेको हो ।  “अहिले झरेको पहिरो रोकथामका लागि जे जे गर्नुपर्ने हो त्यो सबै गरिन्छ, तर काम समयमै हुनुप¥यो” – ठेकेदार कम्पनीलाई निर्देशन दिँदै उनले भने । 

सभापति अधिकारीले अहिलेको भित्तो कटाइ वैज्ञानिक नदेखिएको पनि टिप्पणी गर्नुभयो । दीर्घकालीन रुपमा समेत सुरक्षित हुने गरी तोकिएको समयमा काम सम्पन्न गर्न सरकारी तवरबाट सहयोग गर्न आफूहरु तत्पर रहेको उनले बताए । मानवीय संवेदनालाई बुझेर निर्धारित समयमा सुरक्षित र भरपर्दो सडक निर्माणमा लाग्न सरोकारवाला निकायलाई उनले निर्देशन पनि दिए । 

रातको समयमा काम गर्न र दिनको समयमा सवारी सञ्चालन गर्न आवश्यक पर्ने गृहकार्य गर्न प्रमुख जिल्ला अधिकारी नारायणप्रसाद भट्टलाई निर्देशन दिँदै उनले ठेकेदार कम्पनीलाई आवश्यक सहयोग पु¥याउन पनि आग्रह गरे । 

उनले भने, “वर्षायामभर रातको समयमा सवारीसाधान चलाउँदा जोखिम बढी हुने हुनाले रातको समयमा यातायातका साधन बन्द गर्न र पहिरो नझर्ने ठाउँमा राति काम गर्न सम्बन्धित निकायलाई आवश्यक निर्देशन दिन्छु ।” 

बिहीबार टेलिफोनमा कुरा गर्दै उहाँले दुई दिनभित्र रातको समयमा सडक रोकेर काम गर्ने निर्णय गरेर स्थानीय प्रशासनलाई निर्देशन दिइने बताए । सडक छेउका बस्ती सुरक्षित ठाउँमा स्थानान्तरण गर्नुपर्ने आवश्यकता औँल्याउँदै उनले दीर्घकालीन रुपमा सुरक्षित सडक बनाउन के–कस्तो काम गर्नुपर्छ, त्यसका बारेमा अध्ययन गरी १५ दिनभित्र मन्त्रालयमा प्रतिवेदन दिन नारायणगढ–मुग्लिन सडक आयोजना र परामर्शदाता कम्पनीलाई निर्देशन दिए । 

कार्यक्रममा समितिका सदस्य प्रकाश पौडेल र गुरु बुर्लाकोटीले कमजोर पहाड भएको र त्यसमा पनि कोप्रो काटिएकाले सडक असुरक्षित बनेकोमात्र हैन काम सम्पन्न भएपछि पनि ढुक्कसँग आवागमन गर्न सक्ने अवस्था नरहेको बताए । सडकको भित्तो भिरालो बनाएर नकाटेसम्म सडक सुरक्षित नहुने उनीहरुको धारणा छ । 

प्रमुख जिल्ला अधिकारी भट्टले भित्तो काट्ने काम सडक रोकेर गरिएको भए पनि उपलब्धिपूर्ण हुन नसकेको र थपिएको समयमा पनि काम सम्पन्न हुने अवस्था नरहेको बताए । 

आयोजनाका परामर्शदाता पुष्कर रेग्मीले ठेकेदार कम्पनीसँग उपकरण पर्याप्त नभएको र भएका जनशक्ति तथा उपकरणको व्यवस्थापन गर्न नसकेका कारण काममा ढिलाइ भएको बताए । सो अवसरमा सडक विभागका महानिर्देशक गोपाल सिग्देलले हालसम्म भएको कामको विवरण प्रस्तुत गरेका थिए । 

सडक विभागका महानिर्देशक गोपाल सिग्देलले सम्झौताअनुसार ठेकेदार कम्पनीले काम गर्नुपर्ने बताउँदै समस्या आएको ठाउँमा सरोकारवाला निकायबीच समन्वय गरेर अघि बढ्ने वचनबद्धता प्रकट गरे । 

सडक विभागका उपमहानिर्देशक तथा परियोजना संयोजक सञ्जयकुमार श्रेष्ठले दुई वर्षमा भूकम्प र नाकाबन्दीका कारण नौ महिना काम गर्न नपाएको र यसै अवधिमा दुई वटा वर्षात् झेल्नुपरेकाले सोचे जति काम हुन नसकेको बताए । उनले समयमा काम नसके जरिवाना गरिने चेतावनी दिए । ¥याम बनाएर काम गर्नुपर्दा कोप्रो भई काटिएको र त्यसलाई भिरालो पार्ने काम हुने पनि उनले जानकारी दिए । 

विश्व बैंकको रु दुई अर्ब ९० करोड आर्थिक सहयोगमा सो सडक निर्माण थालिएको हो । एसियन हाइवेअन्तर्गतको एएच ४ टु खण्डअन्तर्गत नारायणगढ–मुग्लिन सडकखण्ड पर्दछ । चीन हुँदै नेपालको कोदारी–काठमाडौँ, नागढुङ्गा–नौबिसे, मुग्लिन–नारायणगढ, हेटौँडा–वीरगन्ज हुँदै भारतको मुजफ्फरपुर हुँदै जाने यो सडक एसियन हाइवेको एक खण्ड हो । 

आँपटारीदेखि दासढुङ्गासम्म भारतीय बिएलए तथा नेपाली श्रेष्ठ निर्माण कम्पनी, त्यसपछिको सिमलतालसम्म भारतीय उड हिल तथा नेपाली लामा निर्माण कम्पनी र सिमलतालदेखि मुग्लिनसम्म भारतको सुप्रिम र नेपाली रौताहा निर्माण कम्पनीलाई ठेक्का दिइएको छ । 

राजधानी काठमाडौँबाट तराईका जिल्लामा बाहिरिने र त्यहाँबाट भित्रिने मुख्य मार्ग भएकाले यो सडक व्यस्त रहने गर्दछ । सडकको १६ किलोदेखि मुग्लिनसम्म नौ मिटर फराकिलो र १६ किलोदेखि आँपटारीसम्म ११ मिटर फराकिलो सडक निर्माण गरिँदैछ । 

सम्झौता हुँदाको मितिअनुसार सन् २०१७ को अप्रिलसम्ममा निर्माण सम्पन्न गर्नुपर्नेमा हालसम्म ५० प्रतिशतमात्रै काम सम्पन्न भएको छ । सो सडकलाई तीन भागमा विभाजन गरेर तीन ठेकेदार कम्पनीलाई ठेक्का दिइएको छ । 

भूकम्प र नाकाबन्दीको कारण भन्दै दुई पटक गरेर आउँदो डिसेम्बरसम्म निर्माण सम्पन्न गर्ने मिति थप गरिएको छ । सो सडकको पहिलो खण्ड ५० प्रतिशत, दोस्रो खण्ड ५६ दशमलव पाँच प्रतिशत र तेस्रो खण्ड ४७ दशमलव तीन प्रतिशत काम सम्पन्न भएको छ । 

तर, निर्माण कम्पनीका प्रतिनिधि शिशिर कन्दवाले खानेपानीको पाइप, विद्युत् खम्बा, लाइनलगायत तोकिएको समयमा व्यवस्थापन नगरिँदा आफूहरूले सोचअनुसार काम अगाडि बढाउन नसकेको स्वीकार गरे । उनका अनुसार ठेक्का प्रक्रियामा अझै केही प्राविधिक कुरा मिल्न बाँकी छ । थपिएको समय आगामी डिसेम्बरसम्म पनि निर्माण कार्य सम्पन्न हुनेमा उनले आशङ्का व्यक्त गरे । 

पहिरो रोकथामका लागि थप अध्ययन आवश्यक 

निर्माणाधीन उक्त खण्डको धेरै पहिरो खसेको क्षेत्रमा थप अध्ययन गरी दीर्घकालीन समाधान खोज्नुपर्नेमा भूगर्भविद्ले सुझाव दिएका छन् । अनुगमनका लागि गएको संसदीय टोलीलाई जियोलोजिस्ट अच्युत कोइरालाले पहिरो रोकथाम गर्ने मुख्य उपाय भनेको रक एङकरिङ, रक बोल्टिङ र सटक्रिट गर्नुपर्ने सुझाव दिए । 

भूकम्पले हल्लाएको पहाडको राम्रो अध्ययन नभई काम सुरु गर्नाले पहिरोको बढी समस्या आएको बताउँदै उनले भने, “खनेको पहिलो वर्ष सामान्यतः सानातिना पहिरो जानु कुनै नौलो विषय होइन ।” दीर्घकालीन रुपमा पहिरो रोकथामका लागि अध्ययन गर्नुपर्ने बताउँदै उनले ठाउँ हेरेर सटक्रिट, एङ्करिङ र रक बोल्टिङ गर्नुपर्ने सुझाव सभापति अधिकारीलाई दिए । 

विसं २०१६ मा चीन सरकारको सहयोगमा गोेरखा–नारायणगढ सडकको एक खण्डको रुपमा यो सडक निर्माण भएको थियो । चीनसँगको सिमाना कोदारीदेखि पाँचखाल–काठमाडौँ–नौबिसे मुग्लिन–नारायणगढ–हेटौँडा–वीरगन्ज हुँदै भारतसम्म पुग्नका लागि यो सडकखण्ड महत्वपूर्ण रहेको छ । एक तथ्याङकअनुसार यो सडकमा दैनिक अधिकतम सात हजारभन्दा बढी सवारीसाधान आवतजावत गर्ने गरेका छन् । 

पूर्व–पश्चिम राजमार्ग र तराईलार्ई पृथ्वी राजमार्ग हुँदै राजधानी काठमाडौँसम्म जोड्ने काठमाडौँ–कलकत्ता व्यापारिक करिडोरको एक महत्वपूर्ण सडकखण्डको रुपमा नारायणगढ–मुग्लिन सडकखण्डलाई लिइन्छ । 

नारायणगढदेखि मुग्लिनसम्म गाडीबाट यात्रा गर्दा साविक ७० देखि ८० मिनेट लाग्दै आएको यस सडकमा पुनःनिर्माणपछि ३५ मिनेटमा पूरा गर्न सकिने आयोजनाले जनाएको छ । 

पुलको अवस्था झनै दयनीय 

यस सडकखण्डकको पुलको अवस्था पनि दयनीय रहेको छ । नारायणगढ–मुग्लिन सडक आयोजनाका इञ्जिनियर शिव खनालका अनुसार सडक क्षेत्रमा १८ वटा पुल रहेका छन् । चिनियाँ सरकारले बनाएका यी पुलको सुरुको चौडाइ पाँच दशमलव पाँच मिटर मात्रै रहेका थिए । पछि रेलिङ सारेर छ मिटर चौडा बनाइएको छ । 

उनका अनुसार अहिले स्तरोन्नतिका क्रममा बन्ने १२ पुलमध्ये चारवटा पुलमा मात्र टेन्डर प्रक्रिया हुन लागेको छ भने अन्य पुलको डिजाइन भइरहेको छ । नयाँ बन्ने पुलको चौडाइ ११ मिटर हुने खनालले बताए । 

सडकको पुनःनिर्माण थालिएलगत्तै पुलको काम भइरहेको जनाइए पनि प्रगति भने देखिएको छैन जसका कारण सडक बनिसक्दासमेत पुल बन्ने अवस्था देखिँदैन । रासस