विश्वमा अहिले कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) को दौड तीव्र गतिमा अगाडि बढिरहेको छ। यस क्षेत्रमा अहिलेसम्म अमेरिका नै प्रमुख खेलाडी रहँदै आएको थियो। तर, चीनले हालै सार्वजनिक गरेको डीपसिक ( DeepSeek ) नामक खुला स्रोत (open-source) ठूलो भाषा मोडेल (LLM) ले यो प्रविधि प्रतिस्पर्धामा नयाँ मोड ल्याइदिएको छ।

DeepSeek चिनियाँ कम्पनी DeepSeek Artificial Intelligence Co., Ltd. ले विकास गरेको हो, जसका संस्थापक र CEO लिआङ वेनफेङ (Liang Wenfeng) हुन्। यस कम्पनीले आफ्नो पहिलो ठूलो भाषा मोडेल (LLM) विकास गर्न करिब १८ महिना लगाएको थियो। यो मोडेलले कम लागतमा उच्च-प्रदर्शन AI प्रदान गरेको छ। अमेरिकाको सबैभन्दा उन्नत LLM मोडेल OpenAI को GPT-4 को तुलनामा, DeepSeek ले प्रशिक्षण लागत र समय दुवैमा ठूलो बचत गरेको छ। GPT-4 लाई प्रशिक्षण गर्न ७८ मिलियन लागेको थियो भने, DeepSeek ले मात्र ५.६ मिलियन मा यस्तै प्रदर्शन गर्न सफल भएको छ, जसले AI प्रविधिको क्षेत्रमा चीनको बढ्दो प्रभुत्वलाई देखाउँछ।

अमेरिकी कम्पनीहरूले पनि DeepSeek को मोडेल सस्तो मूल्यमा प्रयोग गर्न सक्छन्, किनभने यसले प्रशिक्षण र प्रयोग लागतलाई न्यूनीकरण गरेको छ। DeepSeek को मोडेलले OpenAI जस्ता अमेरिकी मोडेलहरूको तुलनामा धेरै कम खर्चमा उच्च-प्रदर्शन AI सेवा प्रदान गर्दछ। यसले अमेरिकी कम्पनीहरूका लागि AI प्रविधिको प्रयोगलाई अझ सस्तो र सुलभ बनाउने मार्ग प्रशस्त गरेको छ।

अमेरिकाले चीनलाई उच्च-स्तरका AI चिपहरू बिक्री गर्न प्रतिबन्ध (sanction) लगाएको छ, जसको उद्देश्य चीनलाई प्रविधिको दौडमा पछि पार्ने थियो। तर, चीनले DeepSeek लाई विश्वभरका प्रयोगकर्ताहरूलाई सुलभ र निःशुल्क रूपमा उपलब्ध गराएर यस प्रतिबन्धको उत्तर दिएको छ। यो के चीनको दरियादिलीको संकेत हो ? यो अमेरिकी प्रविधि प्रभुत्वलाई कमजोर बनाउने रणनीतिक चाल हो ?

अमेरिकाले हालका वर्षहरूमा चीनमाथि NVIDIA A100, H100, र AMD जस्ता उच्च-स्तरका AI चिपहरू बिक्री गर्न प्रतिबन्ध लगाएको छ। यसको उद्देश्य चीनको AI विकासलाई सुस्त बनाउने, OpenAI, Google, Microsoft जस्ता अमेरिकी कम्पनीहरूको वर्चस्व कायम राख्ने, र चीनलाई प्रविधिको दौडमा पछाडि धकेल्ने थियो। अमेरिका विश्व AI बजारमा आफ्नो प्रभाव कायम राख्न चाहन्छ, र त्यसैले उसले चीनलाई अत्याधुनिक GPU चिपहरूमा निर्भर बन्नबाट रोक्न खोजेको हो।

तर चीनले प्रत्यक्ष रूपमा अमेरिकासँग प्रतिस्पर्धा गर्नुको सट्टा नयाँ रणनीति अपनायो। DeepSeek लाई खुला स्रोत बनाई निःशुल्क रूपमा सार्वजनिक गर्नु भनेको केवल प्रविधिको लोकतान्त्रीकरण मात्र होइन, अमेरिकी व्यवसायिक मोडेललाई चुनौती दिने एक शक्तिशाली चाल पनि हो। जब OpenAI ले आफ्नो GPT-4 मोडेललाई महँगो मूल्यमा बेचिरहेको थियो, DeepSeek ले अत्यन्तै कम मूल्यमा, अझ सस्तो दरमा, प्रयोगकर्ताहरूलाई विकल्प दियो। यसले AI प्रविधिमा रहेका उच्च लागतलाई भत्काएर धेरै देशहरूलाई आधुनिक LLM मोडेलमा सहज पहुँच प्रदान गर्यो।

DeepSeek को प्रमुख फाइदा भनेको यसको कम लागत, उच्च गति, र खुला स्रोत संरचना हो। OpenAI ले हाल एक मिलियन टोकन इनपुटको लागि करिब $5 लिन्छ भने DeepSeek ले सोही सेवालाई मात्र $0.14 मा उपलब्ध गराउँछ। यो ठूलो मूल्य अन्तर हो, जसले AI अनुसन्धानकर्ता, स्टार्टअप, र प्रविधि कम्पनीहरूलाई DeepSeek अपनाउन प्रेरित गर्न सक्छ। विशेष गरी अमेरिकी तथा पश्चिमी देशहरूका साना कम्पनीहरूले यो मोडेललाई आत्मसात गर्न सक्छन्, जसले OpenAI र Microsoft जस्ता कम्पनीहरूको बजार खण्डन गर्न सक्छ। अमेरिकी कम्पनीहरूले पनि DeepSeek को मोडेल सस्तो मूल्यमा प्रयोग गर्न सक्छन्, किनभने यसले प्रशिक्षण र प्रयोग लागतलाई न्यूनीकरण गरेको छ। DeepSeek को मोडेलले OpenAI जस्ता अमेरिकी मोडेलहरूको तुलनामा धेरै कम खर्चमा उच्च-प्रदर्शन AI सेवा प्रदान गर्दछ। यसले अमेरिकी कम्पनीहरूका लागि AI प्रविधिको प्रयोगलाई अझ सस्तो र सुलभ बनाउने मार्ग प्रशस्त गरेको छ।

अमेरिकाले सोचेको थियो कि चिप प्रतिबन्धले चीनको AI विकासलाई रोक्नेछ, तर DeepSeek को सफलता हेर्दा प्रतिबन्धको प्रभाव उल्टै देखिएको छ। NVIDIA ले सोचेको थियो कि चीन बिना उसको बजार मजबुत रहनेछ, तर चीनले आफ्नै Ascend र Alibaba Cloud जस्ता चिपहरूमा DeepSeek को अप्टिमाइजेसन गरेर उच्च-स्तरको AI सिर्जना गर्न सफल भयो। अब AI उद्योग केवल पश्चिमी प्रविधिमा निर्भर छैन, चीनले पनि विश्वस्तरमा प्रभावशाली प्रवेश गरिसकेको छ।

DeepSeek को आगमनपछि अमेरिकी सेयर बजारमा पनि असर देखियो। OpenAI र Google जस्ता कम्पनीहरूका लगानीकर्ताहरूले चिन्ता व्यक्त गरे कि यदि DeepSeek खुला स्रोतकै रूपमा तीव्र रूपमा विकास भयो भने अमेरिकी कम्पनीहरूको व्यवसायिक मोडेल संकटमा पर्नेछ। Microsoft, जसले OpenAI मा अर्बौं डलर लगानी गरेको छ, उसको भविष्य रणनीतिहरू पुनः मूल्यांकन गरिरहेको छ। NVIDIA को सेयरमा समेत गिरावट देखियो, किनभने चीनले NVIDIA को अत्याधुनिक GPU चिपहरू बिना नै AI बनाउन सक्ने प्रमाणित गरिसकेको छ।

DeepSeek केवल एउटा प्रविधि मात्र होइन, यो चीनको एक प्रमुख रणनीतिक चाल हो। अमेरिका AI मा आफ्नो एकाधिकार कायम राख्न चाहन्छ, तर चीनले AI प्रविधिलाई खुला बनाउँदै आफ्नै प्रभावशाली प्रविधि शक्ति प्रदर्शन गरिरहेको छ। यसले एशियाली तथा अन्य विकासशील राष्ट्रहरूलाई AI को पहुँच सुलभ गराउनेछ, जसले गर्दा पश्चिमी प्रविधि कम्पनीहरूलाई ठूलो आर्थिक चुनौती सिर्जना हुनेछ।

भविष्यमा AI प्रविधि कुन दिशामा जानेछ भन्ने कुरा अब अनिश्चित छ। यदि OpenAI र Google जस्ता कम्पनीहरूले आफ्नो सेवा मूल्य घटाएनन् भने, DeepSeek जस्तो खुला स्रोत AI मोडेलहरूले बजार ओगट्न सक्छन्। AI अब केवल प्रविधि मात्र होइन, यो भूराजनीतिक शक्तिको लडाइँको एउटा अंश बनिसकेको छ। अमेरिका चिप प्रतिबन्ध लगाएर जित्ने सोच्दै थियो, तर चीनले DeepSeek लाई विश्वभर निःशुल्क वितरण गरेर रणनीतिक रूपमा एक अत्यन्तै प्रभावकारी जवाफ दिएको छ।

अब प्रश्न उठ्छ, के DeepSeek जस्तो खुला स्रोत मोडेलले भविष्यमा अमेरिका र पश्चिमी AI कम्पनीहरूको प्रभुत्वलाई चुनौती दिनेछ? वा अमेरिका OpenAI र अन्य कम्पनीहरू मार्फत अझ बलियो मोडेल ल्याएर चीनलाई पुनः प्रतिस्पर्धामा पछाडि पार्ने प्रयास गर्नेछ? तर अहिलेको अवस्थामा हेर्दा, चीनले AI प्रतिस्पर्धामा अमेरिकी चिप प्रतिबन्धलाई परास्त गर्दै एक नयाँ युगको संकेत दिएको छ