आज पनि यो भवन अघिल्तिर आइपुग्दा मेरो हाँसो थामिएन । मुख छोपेर हाँसे । सुमी अघिअघि थिइन् । उनले मेरो हाँसो त सुनिनन् । मलाइ निकै पछि देखेपछि उनी रोकिइन् पर्खिनका लागि ।
‘कति ढिला गरेको ?’ मलाई कुर्दै उनले भनिन् ।

मेरो हाँसो अझै थामिएको थिएन । हाँसो रोक्न खोज्छु सक्दै सकिन।

‘किन हाँसेको यसरी मरिमरी ?’ उनको प्रश्नले म फेरि हाँस्छु ।

हरेक पटक शहरबाट गाउँ आउँदा यही भवनसँगैको बाटो हुँदै म घर तिर लाग्ने गर्छु । बसबाट झरेपछि घर पुग्न २० मिनेट हिड्नुपर्छ । बस विसौनी र मेरो घरको बीचमा यो पुरानो साझा सहकारीको भवन छ । हरेक पटक शहरबाट गाउँ आउँदा मलाई मेरो त्यो अतीतलाई यो भवनले झल्झली सम्झाउँछ । त्यही सुवोध अतीतलाई सम्झँदै गर्दा मुर्छा परेर हाँसो उठ्छ । हरेक पटक यो भवनहुँदै हिँड्दा त्यही कुरा मनमा आइहाल्छ । कस्तो निर्दोष बालापन त्यो ? वयष्क मनको भावना बुझिदिन नसक्ने, छटपटी देख्न नसक्ने त्यतिखेरको कस्तो हाम्रो कस्तो बालापन रहेछ भनेर मनमनै ग्लानी पनि हुन्छ कतिखेर त ।

‘होइन किन हाँसेको भन्या ?’ हामी पनि हाँसौ नत सुमीको बोलीले म झसङ्ग हुन्छु । ‘प्रायः यो ठाउँमा आइपुगेपछि तपाई मुस्कुराउनुहुन्छ । मैले धेरैपटक याद गरेकी छु । कारण के हो ? आज नभनि सुख पाउनुहुन्न’ उनले अब भने ढिपी नै कसिन् ।

त्यो पुरानो कुरा कसरी भनौ ? भन्नै लाजमर्दो विषय । तीन दशक पुरानो कुरा । शायद त्यो घटनाका एक पात्र त संसारमा छन् भन्ने विषयमा अझै शंका छ । अर्का पात्र कहाँ छन् पत्तो छैन । त्यो पुरानो कुरा कोट्याएर फाइदा त कसैलाई केही हुने पनि होइन । तर हानी पनि त कसैलाई पुग्दैन नि ।

हुनतः संसारका कसैसँग पनि शेयर गर्न नमिल्ने कुरा पत्नीसँग मिल्छ । पत्नीसँग ढाँट्नुपर्ने, छल्नुपर्ने कुरा केही हुन्छन् भन्ने मलाई लाग्दैन । विवाह इत्तर सम्बन्ध कसैसँग छ भने छल्नु र ढाँट्नु अर्कै कुरा भयो । तर अधिकांश भावना साटासाट गर्न मिल्ने एकमात्र साथी पत्नी मात्र हुन् । उनीसँग कुनै कुरा गोप्य राख्नुपर्ने विषय हुन्छन् जस्तो मलाई लाग्दैन ।

तर यो कुरा उनीसँग भन्न किन किन मलाई अप्ठेरो लागिरहेको छ । मेरो गल्ती केही पनि थिएन यो घटनामा । नत मेरा साथी र सहपाठीहरुकै कुनै कमजोरी थियो । परिस्थिती बुझ्ने ल्याकत नहुनु हाम्रो कमजोरी थियो ।
‘ह्या छाड क्या । त्यही अघि बसमा खलासी भाई र ती बुढाबा को गफ सम्झिएर हाँसो लागेको नि’ मैले पन्छाउने हिसाबले सुमीलाई जवाफ दिएँ । काठमाडौंबाट आउँदा बसमा चढेका एकजना बृद्ध बाले भरखरै आफ्नो सातौ बिहे गरेको कुरा खलासीसँग गर्देथिए । उनीसँगै बसेकी २८/२९ वर्ष जतिकी एउटी युवतीलाई आफ्नी कान्छी पत्नी भन्दै पुरानो जमानाको पानी दह्रो हुने कुरा गरिरहेका थिए । उनका कुरा सुनेर सुमी आगो भएकी थिइन् । के गर्नु उनीहरुको पारिवारिक कुरा भएकोले धेरै बोल्न मिल्ने कुरा पनि थिएन ।

‘ती पातकी बुढाका कुराले हुँदै होइन तपाई हाँस्नुभएको । आजमात्र हो र यहाँ आइपुगेपछि तपाई हाँस्नुहुने ? हरेक पटक यहाँ आउँदा यात हाँस्नुहुन्छ, यात मुस्कुराउनु हुन्छ । के छ यो बाटोमा ? कि त्यो पुरानो भूत बंगलामा हँसाउने भूत बसेको छ ?’ उनको कुराले मलाई अझै हाँसो लाग्छ ।

उनको ढिपीको अगाडी मेरो दाल गलेन । सधैँभरि रहस्यको गर्भमा पोकोमा बाँधिरहनुभन्दा आज फुकाएर देखाउनु उचित समय आएको हो कि भन्ने पनि लाग्यो ।
म ३१ वर्ष पुरानो ती दिनहरुमा फर्किएँ ।

———0———

आज अन्तिम पिरियड संस्कृत पढाउने सर आउनुभएको छैन । ७ कक्षाका सबै सहपाठीहरु खेल्न चौरमा निस्किसकेका छन् । कोही शौचालयतिर पुगेका छन्, कोही बाहिर बरालिइरहेका छन् । कोही चाहि पुर्व व्यबसायीक शिक्षा अन्तरगत करेसाबारीको रोपिएको काउली, साग, केराउ, मुला लगायत तरकारीको व्यबस्थापन गर्न तल्लिन छन् ।

कक्षाकोठाको ढोका अघिल्तिर हुँदै पुनम सर हेडसरको कोठातिर जाँदै हुनुहुन्थ्यो । म मुसुक्क हाँसे सरलाई देखेर । उहाँ केही महिना अघिमात्र नियुक्ति लिएर हाम्रो स्कुलमा आउनुभएको थियो । निम्न माध्यामिक तहमा विज्ञान विषय पढाउनुहुन्थ्यो पुनम सरले । हामी उहाँलाइ नामले भन्दा पनि ‘विज्ञान सर’ ले चिन्दथ्याैँ । स्कुलको सबैभन्दा नयाँ सर भएको हुँदा कसैकसैले त ‘नयाँ सर’ पनि भन्थे । अर्को नयाँ सर नअाएसम्म सबैभन्दा पछिल्लालाइ नयाँ सर भन्ने चलन हाम्रो थियो ।

‘ए तिमीहरु तीनजनामात्र रहेछौ त कक्षामा ?’ उहाँले छोटकरी प्रश्न सोध्नुभयो ।

‘अरु साथीहरु खेल्न निस्किए । हामीमात्र छौ सर’ मेरो सहपाठी पुर्णले पनि छोटै जवाफ दियो ।

सर कक्षामा पस्नुभयो । शायद उहाँको अर्को क्लास थिएन ।

‘कस्तो हुँदैछ मैले पढाएको ?’ उहाँले सोध्नुभयो । उहाँको अाशय अाफ्नो बारेमा सर्वेक्षण लिनु पनि जस्तो लाग्यो । विद्यार्थीले सरले पढाएको बुझेनाै भनेर कम्प्लेन गरेभने पाएको जागीर जाला भन्ने डर स्वभाविकै हो । त्यसभन्दा अघि शिक्षक हुने भनेर अाएका धेरैका जागीर गैसकेको थियो विद्यार्थीका कम्प्लेनले ।

उहाँको पढाउने क्षमतामा कुनै शंका थिएन । बुझाउनेगरि, सरल शव्द राखेर पढाउनुहुन्थ्यो । तराईमुलको भएकोले भाषागत केही त्रुटी भएपनि विषयवस्तुमा उहाँको गहिरो दख्खल थियो ।

उहाँले त्यसदिन हामीलाई कक्षामा पढाएका कुराहरु दोहोर्याइ दिनुभयो । हामी चारजनामात्र भएकोले पढ्ने तरिका पनि सिकाइदिनुभयो । त्यसदिन देखि हामी उहाँको फ्यान भयौँ ।

कक्षामा पढाउँदा उहाँले हामी चारजनाको नामै लिएर बोलाउनुहुन्थ्यो । हामी चार बाहेक उहाँले नोटिस गर्ने विद्यार्थी भनेका फस्ट, सेकेण्ड ब्वाईमात्र थिए । अरु एकाधलाई पनि चिन्नुहुन्थ्यो ।

पुनम सरको डेरा स्कुल नजिकैको साझा सहकारीको भवनमा थियो । सहकारीको चारकोठाहरु मध्य दुईवटामा अफिस थियो भने दुईवटामा सरहरुको डेरा । स्कुल र साझाको भवनको दुरी मुस्किलले तीनसय मिटर हुँदो हो । तल गहिरोमा स्कुल थियो भने माथि हाइटमा सहकारीको भवन ।

सरसँग ट्युसन पढ्न पाए हाम्रो विज्ञान सुध्रिन्छ कि भन्ने आशा थियो । त्यसो हुँदा हामी सरसँग नजिक हुने बहाना खोज्न थाल्यौँ ।

असार साउनको वर्षे छुट्टी सकिएर भरखरै स्कुल खुलेको थियो । भदौको महिना थियो । स्कुलबाट घर जाँदै गर्दा बाटोमा बाटोमा पुनम सर पनि आज सँगै पर्नुभएको छ । ‘सर हामीलाई ट्युसन पढाइदिनुस् न ?’ मैले आग्रह गरे ।
‘ए भैहाल्छ नि कुमार । तिमीहरुले कतिखेर आउँछौ त ? तिमीहरुलाई सहयोग गर्छु’ उहाँले पढाउन स्विकार गर्नुभयो । ट्युसन शुल्क पनि नचाहिने, तर मेहनत गरेर पढ्नुपर्ने शर्त राख्नुभयो उहाँले । स्कुल छुटेर घर पुग्ने अनि खाना खाएर सरसँग ट्युसन पढ्न आउने । राति सरकै कोठाको एक छेउमा ओछ्यान हालेर सुत्ने निधो गरियो । सरसँग यसरी राति ट्युसन पढ्ने चारजना भयौ हामी ।

ट्युसन पढ्दा तीन थरि फाइदा भयो । पहिलो नबुझेको कुरा सरलाई तुरुन्तै सोध्न मिल्यो, दोस्रो साथीहरुसँग छलफल गर्दै पढ्न पनि पाइयो । तेस्रो चाहि सरले आफ्नो तराईका जिल्लाका बारेमा दिने जानकारी, काठमाडौंका क्याम्पसको पढाईका विषयमा पनि धेरै सिक्न पाइन्थ्यो ।

एसएलसी पछि त गणित विषय नपढ्न पनि मिल्छ एकदिन उहाँको कोठामा आउनुभएका नरेन्द्र सरले सुनाउनुभयो । म गणितमा कमजोर भएकोले गणितबाट कहिले छुट्कारा पाइएला भन्ने हरदम मनमा थियो । तर त्यसका लागि एसएलसीको फलामे ढोका फोर्नेपर्ने जरुरी थियो ।

नाम ट्युसन पढ्ने भएपनि दशैं आउनै लाग्दा चाहि सहपाठीहरु कहिले कुखुरा किन्न गाउँ पस्थे । सरलाई खाना पकाउन सहयोग गर्ने एकजना स्थानीय दाई चाहि लोकल खोयाबिर्के ल्याउँथे । म त्यतिखेर माछामासुको वरिपरीनै नपर्ने स्वभावको थिए । खोयाबिर्के पिउन सिकिसकेको पनि थिइन । तर उनीहरुले खाएको र खोयाबिर्केको तालमा आकाश र पाताल जोड्ने गफ सुन्दा चाँही रमाइलो लाग्थ्यो ।

‘मलाई यो केटीले साह्रै मन पराउँथी । तर उसको मेरो जात नमिल्ने भएकोले म भाग्न पर्ने अवस्था आयो’ फोटाका एलबममा रहेकी एउटी केटीको फोटो देखाउँदै एक दिन सरले सुनाउनुभयो । हरियो कुर्था सुरुवाल लगाएकी, कालीकाली तर हिस्सी परेकी केटी थिइ । सर तराइमुलको ब्राह्मण, तर ती केटी चाहि काठमाडाैँकी रैथाने नेवार समुदायकी । बाउअामाबाट अन्तरजातीय बिहे गर्न अनुमति नपाएको कुरा उहाँले एक पटक सुनाउनुभएको थियो ।

अघिल्लो हारमा केटीहरु बेञ्चमा बसेका थिए भने पछिल्लोमा केटाहरु लहरै उभिएको तस्बिर थियो । त्रिभुवनपार्क थानकोटमा पिकनिक जाँदाको फोटो भनेर सरले व्याख्या पनि गर्नुभयो । तराईबाट काठमाडौं आएर पाटन संयुक्त क्याम्पसबाट आइएस्सी गर्नुभएको थियो सरले । तराईबासी भएकोले सरकारी जागिर भएपछि बिहेमा प्रशस्त दाइजो आउने कारणले उहाँ शिक्षक हुनका निम्ति पहाड उक्लनुभएको थियो ।

‘काठमाडौंबाट नाइट बस चढ्नुपर्छ मेरो घर पुग्न । नाइटबसमा पुरा १२ घण्टा लाग्छ’ उहाँले त्यतिखेर भन्नुभएको थियो । मैले मुस्किलले दुई पटक काठमाडौ टेकेको थिएँ । नाइटबस, तराई, मुंगलिन, नारायणघाट, हेटौंडा, बिराटनगर त ठूला र सपनाका विषय थिए ।

हरेक बेलुकी ४ बजे स्कुल छुटेपछि घर आउने । आमाले पकाउनुभएको भात खाएर पुनम सरकोमा ट्युसन पढ्न पुग्ने नियमित रुटिन बन्यो हाम्रो । भोलीपल्ट बिहान उठेर एक घण्टा फेरि सरसँग पढ्ने र घर जाने । घरमा आमाले पकाउनुभएको खाना खाएर स्कुल जाने नियमित रुटीन भयो । कुनै घरायशी जिम्मेवारी र दायित्व नभएको, पढ्ने भन्दा अरु ध्याउन्न नहुँदा एक हिसाबले निकै रमाइलोसँग चलिरहेको थियो त्यो जीवन ।

पुनम सरको कोठा सानै थियो । कोठामा सिङ्गल बेड थियो । जसमा एकजनामात्र सुत्न मिल्थ्यो । काठको फलेक भएकोले जमिनको चिसो आउने कुरै भएन । हामी गुन्द्री माथि राडी ओछ्याएर एउटा पातलो ओढ्ने ओढेर सुत्थ्यौँ । चारजना विद्यार्थी लहरै सुत्थ्यौ । तल्लो तलामा खाना पकाउने छुट्टै कोठामा भएकोले सजिलो थियो । मट्टितेलले बल्ने स्टोभमा एकजना दाई दम दिदै बिहान बेलुकी सरलाई खाना पकाउन व्यस्त हुन्थे ।

ती दाई नभएको बेलामा हामी विद्यार्थीहरु मिलेर सरलाई खाना पकाइदिन्थ्यौँ । सर आफै पनि बेलाबेलामा बनाउनुहुन्थ्यो । भवनसँगै पानीको धारा भएकोले भाँडाकुँडा सफा गर्न सजिलै थियो । हामीले घरमा भएको दहीदुध, बारीमा फलेका ताजा तरकारी, चामल लगेर सरको कोठामा छाडिदिन्थ्याैँ ।

एक साँझ म सदाझै ट्युसनका लागि सरको कोठामा पुगेँ । साथीहरु आफ्नो अनुकुलतामा बेलुकीसम्म ट्युसनका लागि आइपुग्ने चलन थियो । त्यसदिन सुरुमा म एक्लै सरको कोठामा पुगेँ ।

अघिपछि खाना बनाउन कित एकजना सहयोगी दाई, कि सर एक्लै तल्लो कोठामा हुन्थे । तर त्यसदिन तल्लो कोठाको ढोका बन्द थियो । स्टोभको आवाज ह्वाररर….. आइरहेको थियो । म सरासर माथिल्लो कोठामा गएँ । ढोकामा ताल्चा लागेको थियो ।

तल झरेर ढोकामा कान पुर्याएँ । महिला स्वर सुनियो । अचम्म लाग्यो । को महिला रहेछ भन्ने सोच्दै ढोकामा ढकढक आवाज दिएँ । पुनम सर बाहिर निस्कनुभयो । उहाँ बाहिर निस्कने क्रममा ढोका खुल्यो । भित्र एकजना महिला देखिनुभयो । महिला चीर परिचितनै हुनुहुन्थ्यो । स्कुलमै माध्यामिक तहमा विज्ञान पढाउने म्याडम हुनुहुन्थ्यो ।

उहाँ पनि स्कुलका लागि नयाँनै हुनुहुन्थ्यो । काठमाडौंकै रैथाने म्याडमका बारेमा स्कुलमा अनेक किस्साहरु सुनिन्थे । उहाँको छोराछोरी त फलानो सरकै उमेरका छन् अरे, पढाउन भन्दा पनि समय कटाउन र पकेट खर्चका लागि उहाँ आउनुभएको अरे, सदरमुकामको डेरामा म्याडम त एकजना पुरुषसँगै बस्नुहुन्छ रे । यी कुराहरु हाम्रा लागि चासोका कुरा भएपनि उतिसारो पछ्याउने फुर्सद पनि थिएन र हाम्रो उमेर पनि थिएन ।भित्र म्याडम तातेको तेलमा मासु ओइरिदै हुनुहुन्थ्यो ।

‘आज नपढौँ होला है केटा हो । म्याडम आउनुभएको छ । आज म पढाउने मुडमा पनि अलि छैन । भोलीदेखि फेरि पढौला है त । अरु साथीहरुलाई पनि नआउन भनिदेउ है’ यति भन्दै सरले ढोकाको छेस्किन लगाउनुभयो । उहाँको स्वर हतारको थियो । त्यो भन्दा बढी हतार हामी विद्यार्थी त्यसदिन घर गैहालिदिए हुन्थ्यो भन्ने थियो ।

‘हवस’ भन्दै फर्किनुको विकल्प मसँग थिएन । मनमा नमिठो लागिरह्यो । फर्किनुपरेकोमा भन्दा पनि सरको कोठामा एउटामात्र खाट छ । त्यसमा सर मात्र अटाउनुहुन्छ । म्याडम कहाँ र कसरी सुत्नुहोला ? कोठामामा हाम्रो गुन्द्री र ओढ्ने ओछ्याउने त छ । तर म्याडम कसरी हाम्रोमा सुत्न सक्नुहोला ? यी र यस्ता चिन्ता मनमा जागिरह्यो । एक मन त लाग्यो घर गएर म्याडमलाई सिरक डसना ल्याइदिनुपर्छ कि क्या हो ?

मनमा अनेक तर्कना गर्दै अलि वर आइपुग्दा सहपाठीहरु ट्युसनका लागि आउँदै रहेछन् । मैले पुनम सरको खबर सुनाइदिए । साथै म्याडम पनि आज सरको पाहुना भएर आउनुभएको जानकारी दिएँ ।

‘आज सरले मोज गर्ने भए । यस्तो मौकामा अनि हाम्लाई कहाँ पढाउँछन् त ?’ उमेरले सबैभन्दा सिनिएर सहपाठी अर्जुनले भन्यो ।

होइन अर्जुन म्याडमलाई सुत्ने ठाउँ नहोला । हामीले सिरक डसना लगिदिनुपर्ने हो कि ? एकपटक गएर सरलाई सोधौँ न ?’ मैले भने ।

मेरो कुरा सुनेर उसले मायालु पारामा गालामा एक झापड हान्यो । ‘तेरा बाजे तँलाइ साँच्चिकै थाहा नभएको हो कि तँ गोरु होस् कुमार ? यस्तो बेलामा उनीहरुलाई किन चाहिन्छ सिरक डसना ?’ उसको भनाईको तात्पर्य अझै बुझिन मैले ।
त्यो घटनाको भोलीपल्टदेखि हाम्रो ट्युसन पनि छुट्यो । पुनम सरको बसाई साझाको त्यो भवनमा अनियमित हुन थाल्यो । सरको अनियमिततासँगै हाम्रो ट्युसन पनि उसै अनियमित भयो । दशैं मनाउन काठमाडौं गएकी म्याडम फर्केर आउनुभएन । सर चाँही छठ मनाएर तराईबाट फर्किनुभयो । उहाँको डेरा पनि सर्यो ।

म्याडमको लागि सिरक डसनाको विषयमा मैले त्यतिखेर लिएको चिन्ताको सुधोपनलाई घटनाको २/३ वर्षपछि म आफैले बुझेँ । सहपाठी अर्जुनले किन गालामा झापड हान्यो भन्ने कुराको भेउ पनि पाएँ ।

जब मैले आफ्नो सुधोपनलाई बुझेँ त्यसदिन देखि जबजब म यो बाटो हिँड्छु हाँसो थाम्न सक्दिन । यसैयसै हाँसोको काउकुती लागेर आइहाल्छ ।

————0———–

‘ल यही हो यहाँ आइपुगेपछि मेरो हाँसोको रहस्य ।’

हाँसोको रहस्य सुनेर सुमीले मुन्टो बटारिन् । ‘तिमीहरु केटाहरुको दिमागमा यस्ता नचाहिँदो कुरा पनि कतिञ्जेल गढेर बस्छ हँ ? कुरा सुन्दा पनि उदेक लाग्छ’ उनले आँखा तर्दै भनिन् ।

त्यो रात सर र म्याडम मध्य को बेडमा सुत्यो र को चाँही भुईमा सुत्यो होला ? मेरो मनले अझैपनि यो प्रश्नको जवाफ भेट्न सकेको छैन ।