मौसम अपडेट

नेपाली पात्रो

विदेशी विनिमय दर अपडेट

राशिफल अपडेट

सुन चाँदी दर अपडेट

Title

अन्तर्वार्ता   

‘सर्वेन्द्र निर्भीक भएकाले डराएको अवस्था थिएन’

‘सर्वेन्द्र निर्भीक भएकाले डराएको अवस्था थिएन’


पूर्ब मन्त्री रबीन्द्र खनाल कुनै बेला नेपाली कांग्रेसको राजनीति गर्नुहुन्थ्यो । तर कांग्रेसबाट कहिल्यै अवसर पाउनुभएन । नेपाली कांग्रेस प्रतिबन्धित रहेको अवस्थामा पनि खनालले अवसर पाउनुभएन । २०४३ सालको राष्ट्रिय पञ्चायतको चुनावमा तनहुँको नेपाली कांग्रेसले उहाँलाई उम्मेदवार बनाउने निर्णय गर्यो । तर कांग्रेसको केन्द्रीय नेताकै कोपभाजनमा परेर त्यो अवसर उहाँले पाउनुभएन । त्यही कारण उहाँले कांग्रेस त्याग्नुभयो । कांग्रेस उहाँका लागि इतिहास भैसक्यो ।
 
राजनीति छाडेर पर्यावरणको क्षेत्रमा लागिरहेको अवस्थामा भने उहाँलाई मन्त्री पदको चिठ्ठा पर्यो । त्यो पनि राजाको सकृय शासनकालको समयमा राजाकै विश्वासमा उहाँ एक पटक शिक्षा र अर्कोपटक श्रम मन्त्री हुनुभयो । तत्कालिन राजा ज्ञानेन्द्रले मुलुक र जनताको हितकै लागि शासनसत्ता लिएको धारणा उहाँको छ । तनहुँको निकै बौध्दिक परिवारमा २०१० सालमा जन्मनुभएका खनालका एक भाई सुबीर खनाल अहिले पनि नेकाकै राजनीतिमा हुनुहुन्छ । उहाँका अर्का एक भाई सर्बेन्द्र खनाल नेपाल प्रहरीको सर्बोच्च पद प्रहरी महानिरीक्षक (अाइजिपी) हुनुहुनछ । 
 
बेलाबखतमा उहाँ अमेरिका आइरहनुहुन्छ । यसपटक नाती (छोरीको छोरा) को ब्रतबन्धको अवसर पारेर अमेरिकाको टेक्सस आउनुभएका खनालसँग हिमालय खबरले उहाँको विगत, शाही शासनकालको राजनीति, अहिलेको सरकार, शासन व्यबस्थाप्रति उहाँको धारणा जान्ने प्रयास गरेको छ । खनाल गैर आवासीय नेपाली संघ अमेरिका क्षेत्रका क्षेत्रीय संयोजक गौरीराज जोशीका सहोदर ससुरा पनि हुनुहुन्छ । खनालकी कान्छी छोरी कायम जोशी क्षेत्रीय संयोजक गौरीकी धर्मपत्नी हुन् ।
 
हिमालय खबरसँगको कुराकानीमा खनालले राजासँग एउटै मन्त्रीपरिषदमा छँदाको स्मरणमात्र गर्नुभएको छैन । भाई आइजिपी भएपछि शान्ति सुरक्षामा अझै सुधार हुने अपेक्षा पनि राख्नुभएको छ । प्रस्तुत छ–खनालसँग हिमालयखबरका लागि रामचन्द्र भट्ट र विकासराज न्यौपानले गरेको कुराकानीका मुख्य अंशहरु ।
 
 
यतिखेर अमेरिकामा हुनुहुन्छ । तपाईको कतिऔँ भ्रमण हो यो ?
 
– मेरो यो सातौँ पटकको भ्रमण हो ।
 
भनेपछि पटक पटक आइरहनुहुन्छ ?
 
– अँ मेरा दुईटी छोरीहरु यहीँ छन् । सामान्यतया हामी बुढ्यौलीमा रहेका मानिसहरुलाई उनीहरुले गाह्रो अप्ठेरो पर्दा बोलाइरहने र हामीलाई पनि आउन मन लागिरहने कारणले गर्दा सामान्यतया आउने जाने क्रम चलिरहेको छ ।
 
यसपटक चाँहि किन आउनुभयो ?
 
– यसपटक चाँहि मेरी कान्छी छोरी कायम जोशीको छोराको ब्रतबन्ध थियो । त्यही सिलसिलामा आएको हुँ । यहाँ आइसकेपछि जेठी छोरीको घरमा पनि जानैपर्यो । त्यस्तै न्यूयोर्कमा भतिजीको बिहे पनि छ । त्यता पनि सहभागी हुनैपर्यो ।
 
तपाईका परिवारका सदस्य, आफन्तहरु त नेपालमा भन्दा पनि यता अमेरिकामा पो ज्यादा छन् कि जस्तो लाग्यो नि ?
 
– मेरो मात्र होइन अहिले त यस्तो खालको लहर चलिसक्यो कि प्रत्येक गाउँघरमा एक छाडेर अर्कोमा छोराछोरी विदेशमा नभएका त घरै भेट्न मुस्किल परिसक्यो । हामी नेपालको पाखुरीको यसरी बाहिरिएको अवस्था छ । मेरो पनि यसमा अपवाद भएन ।
 
यहाँको सिस्टम, वातावरण देख्दा अमेरिका कस्तो लाग्छ तपाईलाई ?
 
– अमेरिका जति बुझ्यो त्यतिनै कठिन प्रकृतिको देख्छु म । यसो हेर्यो सयौँ वर्ष अघिदेखि बनेको पध्दतीले यहाँ काम गरिरहेको छ । यहाँको निर्माण, भौतिक पूर्वाधारहरु त्यहि किसिमले तयार भएका छन् । अब संसारमा जे जति नबउदीयमान देशहरुले विकास गर्दै आइरहेका छन्, ती सबैको आधार चाँही अमेरिकानै हो भन्ने बुझाइ छ । ती देशहरुले अमेरिकाको यही बेसमा टेकेर प्रगति गरिराखेका छन् । त्यसो हुँदा अमेरिका मलाई निकै राम्रो लाग्छ ।
 
हाम्रो मातृभूमिलाई यस्तै बनाउन सकिदैन ?
 
– बनाउन पाए हुन्थ्यो भन्ने त कस्लाई नलाग्ला र ? त्यो स्वभाविकै हो । मलाई मात्र होइन धेरै पहिलेदेखि अमेरिका आतेजाते गरिराखेका राजनेता, प्रशासकहरु, सर्वसाधारण धेरैले विदेश भ्रमण गरिसकेका छन् । विदेश जाँदा सबैलाई आफ्नो मातृभूमिप्रति मायाँ ममता जाग्ने, अनि नेपाललाई पनि यस्तै बनाउन पाए हुन्थ्यो भन्ने एउटा सोच पलाउँछ । तर विदेशबाट फर्केर जब नेपालको माटोमा टेक्छ उसले विदेशमा जुन पद्धतीमा हिँडेको थियो त्यसलाई पुरै वेवास्ता गर्दै बाटोमै फोहोर मिल्काउने, थुक्ने गर्छन् । यहाँको संस्कार, पध्दती, आचरण, नैतिकता नेपालको भूमिमा टेकेपछि पुरै बिर्सिन्छन् । हामी नेपाल र नेपालीको पध्दती त्यही कारणले बिग्रिरहेको छ ।
 
जहाँसम्म यहाँकै जस्तो भौतिक पूर्वाधारको कुरा छ–पवित्र मनले इमान्दारीपूर्वक राजनीतिले परिस्थितीलाई डोहोर्यायो भने त्यति असजिलो भने छैन ।
 
तपाई पनि कुनै समय शासन व्यबस्थाको एउटा अंगमा हुनुहुन्थ्यो । यस्तैखालको पध्दती, पूर्वाधार बनाउन तपाईले चाँहि आफ्नो तर्फबाट के गर्नुभयो त ?
 
– मैले त्यतिखेर के के प्रयास गरेको थिएँ र त्यसबाट नतिजा के कस्तो निस्कियो भनेर मैले आफ्नै मुखबाट भन्दा चाहि त्यो अतिरञ्जना हुन पनि सक्छ । त्यो कुरा खोजीनीति सञ्चारमाध्यमले गरिदिँदा अझै बढी शोभनीय हुन्छ । मैले शिक्षा मन्त्रालयमा रहेर केही कामहरु गरेँ, नयाँ नियमावली निर्माण गरियो । म भन्दा पहिलेका मन्त्रीहरुको पालामा डाक्टरी अध्ययन गर्ने छात्रवृत्तिको कोटामा ठूलो चलखेल हुने गरेको थियो । धाँधली भयो भन्ने कुराहरु वर्षेनी आउँथ्यो । केही मित्रहरु त्यसैका कारण बदनामी पनि भएर जानुभयो । मैले त्यहाँ सम्हाल्न थालेपछि छात्रवृत्तिको क्षेत्रमा एउटा सिस्टम बसालिदिएँ । त्यसपछिका दिनहरुमा पैसाका चलखेल हुन नपाएका, नमिलेका थुप्रै उदाहरणहरु छन् ।
 
बुढानिलकण्ठ स्कुल दुर्गम भेगका बासिन्दाहरुका लागि पनि सुविधा पुगोस् भनेर तत्कालिन महाराजधिराजको अनुरोधमा बेलायत सरकारबाट बनेको शैक्षिक संस्था हो । त्यसको नाममा नाममा हुम्ला, जुम्ला, डोल्मा, मनाङ, मुस्ताङको कोटा काठमाडौं बसेर बसेर मोजमस्ती गर्ने प्रशासक, राजनीतिक नेताबाट भागभण्डा हुँदै आएको थियो । मेरै पहलमा नियमावलीमा संशोधन गरेर न्यूनतम रुपमा पनि दुईवर्ष त्यो जिल्लामा पढेकै हुनुपर्ने, जिल्ला शिक्षा कार्यालयबाट सिफारिस हुनुपर्ने प्रावधान राखियो । अहिले पनि धाँधली नभएर त्यही सिस्टममा चलेको देखिन्छ । त्यसले गर्दा मलाई सन्तोष लागेको छ ।
 
त्यतिखेर मेरै कार्यकालमा रिजल्ट नभएर थन्किएका हजारौँ अस्थायी शिक्षकहरु थिए । म भन्दा अघिल्ला मन्त्रीहरुले पनि गर्न सकेका रहेनछन् । जसको पालामा पनि रिजल्ट नहुने पद्धती बसेको रहेछ । किन नभएको भनेर कसैले सार्वजनिक नगर्ने । म पुगिसकेपछि सानो व्यक्तिगत स्वार्थका कारण अर्थात आफ्नो जिल्लाका आफ्नो मान्छे नआउने देखेर रोकिएको रहेछ । वाम निकट व्यक्तिहरु आउने भएपछि कांग्रेस निकट मन्त्रीहरुले रिजल्ट रोकेर राखेका रहेछन् । मैले शिक्षा मन्त्रालय छाड्ने दिन त्यो निर्णय गरिदिएँ । म पछिका हरिबहादुर थापाले त्यसलाई कार्यान्वयन गर्नुभयो ।
 
म पछि मन्त्री पदबाट बाहिरिँदा धेरै जिल्लाहरुमा जाँदा शिक्षकहरुले मलाई भगवानै मानेर खुट्टामा ढोग्न आएका धेरै अनुभवहरु मसँग छन् ।
 
म शाहीकालको अन्तिम मन्त्रीपरिषदको अन्तिम सदस्य हुँ म । त्यो भन्दा मलाई कुनै आत्मग्लानी हुँदैन । त्यतिखेर म श्रममा हुँदा श्रमिकको कल्याणकारी कोषको स्थापना गर्ने, श्रम ऐनमा संशोधन गर्ने आदी काम पनि गरेको थिएँ । अहिले त्यसैले काम गरिराखेको सुन्दा मनमा सन्तोष लाग्ने रहेछ ।
 
भनेपछि मन्त्री हुँदा देशलाई विकसित बनाउन योगदान गर्नुभएकै थियो होइन त ?
 
– अँ, विकसित बनाउन त नभनौँ एउटा पध्दती बसाउन सकेको योगदान गरियो । नेपालको दुर्भाग्य भनौँ या के भनौँ पुरै सिस्टम बसाउन सकिएन । भएका असल पध्दतीहरुलाई पनि हामीले टिकाइराख्न सकेनौँ । त्यही कारणले हामी पछि परिरहेका छौँ ।
 
नेपालमा हुँदा हिजोआज चाँहि दिनहरु कसरी बिताइरहनुहुन्छ ?
 
– उही सामान्यनै छ दैनिकी । पत्रपत्रिका पढ्ने, सामाजीक काममा संलग्न हुने गरेको छु । एक हिसाबले रिटायर्ड लाइफ जस्तै छ दैनिकी ।
 
भुतले खाजा खाने बेला अर्थात राजाले सकृयता बढाएको बेलामा मन्त्री हुनुभएको थियो । ती दिनहरु सम्झँदा अहिले कस्तो लाग्छ ?
 
– अहिलेको सन्दर्भमा ती कुराहरु राख्दा नयाँपुस्तालाई नपच्न पनि सक्छ । तर तथ्यलाई नछिपाई भन्नुपर्दा राजाले असल नियतले शासन लिइबक्सेको थियो र शासनलाई असल तरिकाले चलाउने लक्ष्य पनि थियो । तर यसमा राष्ट्रिय, अन्तर्राष्ट्रिय, अझै दूरदराजका शक्तिकेन्द्रको आँखाको तारो बन्ने परिस्थिती सिर्जना भयो । त्यसले गर्दा असजिला अवस्थाहरु आए । तर मलाई जहाँसम्म लाग्छ राम्रै गरौँ भनेर देशकै निम्ति सोचेर चालिएको कदम थियो त्यो ।
 
त्यतिखेर मन्त्रीपरिषदको बैठक बस्दा खेरि तपाईहरुलाई निकै सकस हुन्थ्यो होला है ? किनकी राजानै मन्त्रीपरिषदको अध्यक्ष अर्थात प्रधानमन्त्रीको भूमिकामा थिए नि हैन ?
 
– भरखर भरखरै राजासँग सम्पर्क/सम्बन्ध भएकालाई त त्यसो हुनु स्वभाविकै थियो । तर मेरो चाँहि महाराजधिराज सरकारसँग अधिराजकुमार हुँदाको बखतमै ‘ग्रीन मुभमेन्ट’ मा संलग्न भएको हुँदादेखिनै सम्बन्ध र सम्पर्क थियो । म उहाँलाई एउटा ‘इन्टिलेक्चुअल इन्भाएरमेन्टलिष्ट’ का रुपमा हेर्छु अझै पनि । त्यो हिसाबले परिचय पहिलेनै भएको हुँदा मलाई व्यक्तिगत रुपमा त सँगै बैठक बस्दा कुनै सकस त भएन । तर सामान्यतया अरुलाई भने अलिकति अप्ठेरै पनि महसुस हुनु स्वभाविक हो ।
 
राजासँग मन्त्रीपरिषदको बैठक कस्तो हुन्थ्यो ?
 
– मन्त्रीपरिषदको बैठकमा दुई प्रकारका एजेण्डाहरु जान्थे । पहिलो प्रकृया भनेको मन्त्रालयस्तरबाट टिप्पणी उठ्दै गएर सचिवबाट पेश हुने र अर्को मन्त्रीले ठाडै लैजाने । विशेष परिस्थितीमा मन्त्रीपरिषदका अध्यक्षबाट पनि प्रस्ताव आउने गरि तीन प्रकारका प्रकृयाहरु हुन्थे । त्यतिखेर सबै मन्त्रीहरु खुलुन्, सहज होस् भनेर, उनीहरुमा दह, सकस नहोस् भनेर बेलामौकामा बडो रमाइलो वातावरण पनि सिर्जना हुन्थ्यो । मन्त्रीपरिषदको बैठकपछि सँगै बसेर रङरोस गर्ने काम पनि हुन्थ्यो, ताकी सबै मन्त्रीहरु खुलुन्, उनीहरुका कुराहरु मुखरित होउन् भनेर । उनीहरु दबिएर कुरा भन्न अप्ठेरो नहोस् भन्नेमा महाराजधिराज सचेत हुनुहुन्थ्यो । कुनै मन्त्रीले राम्रा एजेण्डाहरु ल्याउँदा ‘गो–अहेड’ भन्ने खालका निर्देशनहरु पनि उहाँबाट बक्स हुन्थ्यो ।
 
तपाई मन्त्री हुने क्रम चाहि कसरी जुर्यो । किनकी तपाई राजनीतिमा त त्यसअघि देखिनुभएको थिएन ।
 
– होइन, म राजनीतिमै थिएँ । मेरो लामो राजनीति पृष्ठभूमि लामै छ । पहिले नेपाली कांग्रेसमै थिएँ । २०४३ साल, जतिखेर देशमा दलीय राजनीति निषेध थियो । त्यो अवस्थामा म कांग्रेसमा थिए । त्यतिखेर राष्ट्रिय पञ्चायतको चुनाव हुनेवाला थियो । कांग्रेसले अब विस्तारै स्थानीय सत्ता कव्जा गर्नुपर्छ भन्ने नीति लिएर राष्ट्रिय पञ्चायत, जिल्ला पञ्चायत, गाउँ/नगर पञ्चायतहरुमा आफ्ना उम्मेदवारहरु खडा गर्ने नीति लियो । २०३९ सालमा पनि यो नीति लिएको थियो । केही साथीहरुले चुनाव जित्नुभयो, केहीले हार्नुभयो । २०४३ को राष्ट्रिय पञ्चायतको चुनावमा पनि यसलाई निरन्तरता दिने कुरा भयो ।
 
मेरो जिल्ला तनहुँमा कांग्रेसको जिल्ला कार्यसमितिले म र विष्णुबीर आलेलाई उम्मेदवार बनाउने निर्णय गर्यो । तर व्यक्तिगत स्वार्थका कारण मलाई अघि बढ्न दिँदा कति मानिसहरुले आपूmलाई आघात पुग्छ भन्ने ठाने । ती मानिसहरु अहिले पनि कांग्रेसको उपल्लै पदहरुमा छन् । मेरा विरुध्द षडयन्त्र भयो र तारापति भट्टराईलाई उम्मेदवार बनाइयो । त्यसो हो भने ‘म पनि व्यक्तिगत रुपमा चुनाव लड्छु, कांग्रेस भित्रै र बाहिर म के हुँ भनेर देखाउन चाहन्छु‘ भनेर म उम्मेदवार भएँ । तत्काल कांग्रेस छाडेर म पनि चुनाव लडेँ । त्यो बेला तनहुँबाट दुई जना विजयी हुन्थे । म चाँही सातौँ भए । मेरो दुर्भाग्य के भयो भने श्रीभद्र खनाल नाताले मेरो भतिज पर्नुहुन्छ, तर उमेर मभन्दा बढी भएकोले दाजु भनेर सम्बोधन गर्छु । उहाँ पनि उम्मेदवार हुनुभएका कारण हामीबीच पनि भोट बाँडियो । त्यो अवस्थामा पनि मैले इज्जतपूर्ण भोट ल्याएँ । क्षेत्रप्रताप अधिकारी र नरबहादुर गुरुङले त्यतिखेर जित्नुभएको थियो ।
 
मैले त्यसरी कांग्रेस छाडेर बिस्तारै यही ग्रीन मुभमेन्टमा लागेको थिएँ । त्यही क्रममा यो मुभमेन्टका धेरै साथीहरु राजनीतिमा सकृय हुन थाल्नुभयो । जस्तै मैले महासचिव बनाएको हृदयेश त्रिपाठी राजनीतिमा सकृय हुनुभयो, गोबिन्द अधिकारी पत्रकारितामा सकृय हुनुभयो । धेरै साथीहरु बिभिन्न क्षेत्रमा माथिल्लै तहमा पुग्नुभयो । यही क्रममा मलाई महाराजधिराजले छानिबक्स्यो । कसरी छानिबक्स्यो त्यो त जान्दिन, तर सौभाग्यले परेँ ।
 
सहोदर भाई प्रहरी संगठनको माथिल्लो पदमा पुग्नुभएको छ ? कस्तो लागिरहेको छ ?
 
– इन्स्पेक्टर हुँदादेखिनै मेरो चाहना भाई सर्बेन्द्रलाई प्रहरी संगठनको माथिल्लो तहमा पुर्याउनुपर्छ भन्ने थियो । त्यो सपना पुरा भएको छ । उनको कार्यक्षमताकै कारणले त्यो ठाउँमा पुगेका छन् । भावी दिनहरुमा प्रहरी संगठनलाई मजवुत बनाउनेतिर राम्रोसँग काम गर्नेछन् भन्ने मलाई विश्वास छ । अहिले परिस्थिती अलिअलि त्यसतर्फ उन्मुख भएको पनि मैले महसुस गरेको छु ।
 
प्रहरी संगठनको निकै विवादमा पर्दै आएको छ । पहिलेनै तीनजना आइजिपीहरु सुडान काण्डमा परेर जेल गएका छन् । अहिले फेरि सुनकाण्ड चर्चामा छ । यो परिस्थितीले निकै कमजोर देखिएको संगठनलाई अघि बढाउन उहाँ सक्षम हुनुहोला ?
 
– सिङ्गो प्रहरी संगठनमात्र सबै चिज होइन । त्यसलाई परिचालन गर्ने राजनीतिक नेतृत्वको पनि यस्तो कुरामा त्यत्तिकै हात हुन्छ । राजनीतिक नेतृत्व, गृह प्रशासन सक्षम र निरपेक्ष ढंगले लाग्ने हो भने प्रहरी संगठनबाट प्रशस्त काम हुन्छ । गृह प्रशासन र राजनीतिक नेतृत्व इमान्दार हुने भने सुनकाण्डमात्र होइन धेरै काण्डहरु समाधान हुन कुनै कठिनाई छैन ।
 
उहाँलाई प्रहरी संगठनको प्रमुख हुन नदिन धेरै चलखेल पनि भए नि ? जस्तै कुमार घैटेका इन्काउण्टरलाई लिएर उहाँलाई खुइल्याउने प्रयास पनि भएको थियो । गगन थापा जस्तो व्यक्तित्वनै घैँटेको इन्काउन्टर मानव अधिकार विपरित भयो भनेर मानव अधिकार आयोगमा जानुभयो । त्यो अवस्थामा उहाँ आइजिपी हुनुहोला जस्तो लागेको थियो ?
 
– अपराधी, समाजमा शान्ति सुरक्षा खल्बलाउनेलाई राजनीतिक नेतृत्वले समर्थन गर्नु, संरक्षण गर्नुनै दुर्भाग्य हो । तर त्यसो भयो भन्दैमा शान्ति सुरक्षा, अमनचैन कायम गर्ने सिलसिलामा आत्तिएर समर्पण गर्नु अर्को नालायकीपन हो । सर्बेन्द्रको पहिलेदेखिकै बानी हठी स्वभावको स्पष्टवक्ता, निर्भीक स्वभावको भएको हुँदा ती घटनाबाट उनी हतास भएको, डराएको अवस्था थिएन ।
 
उहाँले के चाहि गरिदिएको खण्डमा तपाईहरुको खनाल परिवारको इज्जत अझै बढ्ने, देशमा शान्ति सुरक्षाको अवस्था सवल हुने र प्रहरी संगठनको छवी पनि सुधार हुनेथियो भन्ने लाग्छ ?
 
– विस्तारै कामहरु भैरहेको जस्तो लाग्दैछ । फिल्डमा काम गरेर जनतालाई शान्ति सुरक्षा दिने तल्लो स्तरका प्रहरीहरुको लामो समयदेखि रोकिएका बढुवाहरु भैरहेको जस्तो देखिन्छ । उनीहरुको आत्मबल बढाउन सुरुवात त्यहाँबाट भएको महसुस मलाई पनि भएको छ । पहिलो कुरा आफ्नो संगठनलाई सुदृढ बनाइसकेपछि अर्थात घर मजवुत भैसकेपछि घर बाहिरको सरसफाइको काम क्रमश हुँदै जाला भन्ने आशा लिएको छु ।
 
प्रसङ्ग बदलौँ । समकालिन नेपालको राजनीतिमा केही गर्लान् भनेर आशलाग्दो नेता कोही छन् ?
 
– मैले देखेको पनि हो, मानेको पनि हो । तर त्यस्तो मानिसलाई काम गर्न दिँदा रहेनछन् । अहिले मैले भन्दाखेरि ‘ए यो पनि यस्तो’ भनेर पनि भन्लान । मलाई व्यक्तिगत रुपमा भन्नुपर्दा बाबुराम भट्टराई असाध्यै मन पर्छन् । उहाँको भिजन पनि थियो, काम गर्ने आँट पनि थियो । काम पनि गरेर देखाएका हुन् । श्रीमतीसँग जोडेर अनेक तर्क–वितर्क आउँछ । तैपनि व्यक्तिगत रुपमा मानिस बडो इमान्दार र स्वच्छ रहेको मैले पनि महसुस गरेको थियो । तर प्रारम्ध भनौँ या परिस्थितीले भनौँ उहाँलाई साथ दिएन । उहाँ पाखा पर्नुभयो ।
 
अहिले एक हिसाबले ‘बेनिफिट अफ डाउट’ भनौँ या के भनौँ मधुमासै छ । तर यो मधुमासमा पनि एउटा राम्रै संकेत खड्ग ओलीले पनि प्रकट गरेर देखाउनु भएको छ । यही रुपमा रहने हो भने मलाई उहाँको सुरुवाती चरण पनि मन परिरहेको छ । 
 
मोदीको भ्रमणको सन्दर्भमा उहाँ (केपी ओली) लम्पसार पर्नुभयो भन्ने कुरा पनि उठीरहेको छ । कस्तो लाग्छ ?
 
– हामी बैदेशिक कुटनीतिमा धेरै कमजोर हुँदै गएको संकेत हो यो । मैले यो भन्दा फेरि गलत अर्थ नलागोस् । पहिले पहिले अर्थात राजाको पालामा भद्रता सहितको कुटनीतिक सम्बन्ध हुन्थ्यो । व्यबहार पनि त्यही अनुसारको मेन्टेन हुन्थ्यो । त्यसो हुँदा बिभिन्न देशका राजदुतहरु पनि राजनीतिमा त्यति कृयाशील हुन पाउँदैनथे । परराष्ट्र मन्त्रालयबाटै सबै कुरा डील हुन्थ्यो । यी कुराहरुले नेपालको कुटनीतिक छवी पनि उच्च थियो । तर अहिले केही वर्षयता हाम्रो कुटनीतिक अवस्था चाहि स्खलनको अवस्थामा छ । 
 
यो अवस्थामा यो प्रकारको यात्रा हुन लागिरहेको अवस्थामा कतिपय कुराहरु सिस्टमभन्दा माथि पनि हुनसक्छ । किनकी छिमेकी मित्रराष्ट्र हाम्रा लागि अति आवश्यक दूर गराउन नमिल्ने भएकोले उसँगको विगतको तिक्तताहरु पन्छाउँदै अगाडी बढ्ने क्रममा केही कुराहरु तलमाथि भएका हुनसक्छन् । म चाँही अहिलेको सन्दर्भमा त्यति ठूलो इस्यु बनाउनुपर्छ भन्ने देख्दिन । किनकी भारतलाई पन्छाएर हामीले कुनै पनि प्रकारको विकास गर्छु भन्नु महाभुल हुनेछ । यसको अर्थ यो पनि होइन कि हामी पूर्ण रुपमा समर्पितै हुनुपर्छ । जे भन्यो त्यही मान्नुपर्छ भन्ने दाश मनोवृत्ति पनि राख्नु हुँदैन । अहिले परराष्ट्र मन्त्रालयमा राम्रै नेतृत्व छ । विस्तारै त्यहाँ पनि सिस्टम बस्न खोज्या हो कि भन्ने मैले अनुभव गरेको छु ।
 
केपी ओली नेतृत्वको सरकारले के गरेको खण्डमा मुलुकको इज्जत प्रतिष्ठा पनि बढ्ने र अनुचित वैदेशिक हस्तक्षेपमा कमि आउने देख्नुहुन्छ ?
 
– मुल कुरा परराष्ट्र सम्बन्धलाई अघि बढाउँदा ‘डिकोरम’ लाई मेन्टेन गर्ने एउटा सिस्टम बस्नुपर्छ । त्यो बस्ने बित्तिकै धेरै कुराहरु समाधान हुन्छन् । जब समानस्तरमा काम कुराहरु हुन्छन् त्यहाँ क्लिनचिटमा काम गर्न पनि सहज हुन्छ । तपाई र म बसेर कुराकानी गर्दा तपाई अग्लो हुनुहुन्छ भने मैले टाउको उभोँ लगाएर हेर्नुपर्ने हुन्छ । दुबैजना एउटै सतहको सोफामा बस्ने परिस्थिती सिर्जना हुनुप¥यो । अनि त्यसपछि वार्ताका परिस्थिती सहज हुन्छन् । तल र माथि भयो भने वार्ता सहज हुनसक्दैन । त्यसक्रममा अलिकति गियरअप हुन लाग्या हो कि भन्ने कता कता महसुस गरिरहेको छु ।
 
पूर्ब राजासँग अहिले पनि भेटघाट हुन्छ ?
 
– हुन्छ ।
 
के कस्ता कुराहरु हुन्छन् भेटघाटमा ?
 
– यो परिस्थितीका बारेमा तत्कालिन राजा पूर्बसूचितनै हुनुहुन्थ्यो । धेरै समय बित्यो, एउटा सन्दर्भलाई यहाँ उल्लेख गर्दा गोप्यता भंग गर्नेछैन भनेर लिएको शपथको उल्लंघन हुनेछैन भन्ने ठानेको छु ।
 
इण्डियाबाट डिमाण्डको पोको बोकेर एकजना वरिष्ठ राजनीतिज्ञ नेपाल आएका थिए । त्यो केही चिजहरु थिए । राजामा जानकारी भयो । राजबाट मन्त्रीहरुलाई पनि जानकारी दिइबक्स्यो । त्यो पत्रका विषयमा बैठकमा कुरकानी भयो । पक्ष–विपक्षमा कुराकानी भयो । त्यही दिनको क्याबिनेटमा उहाँबाट त्यो देशको नामै उल्लेख नगरि हुकुम भयो–‘कुनै विदेशी शक्तिसँग झुक्न मेरो पैतृक धर्मले दिँदैन । जहाँसम्म त्यो शक्तिसँग लडेर शासन गर्ने भनेको जनताको रगतसँग होली खेलेर शासन गर्नु हो । त्यो मेरो रहर होइन । जनताकै बीचमा कुरा सुनेर शासन गर्ने हाम्रो पद्धती हो । कुनै दिन यस्तो आउला, जनताले बुझ्लान् कि हामी के कति कारणले अप्ठेरो परिस्थितीमा थियौँ भनेर बुझ्नेछन् । यसरी हामीलाई विस्थापन गर्न खोजिएको थियो भन्ने कुरा बुझ्नेछन्, थाहा पाउनेछन् । त्यो अवस्थामा म रहिरहे भने मलाई, नभए नातीलाई जनताले स्विकार्लान् मैले बुझेको छु’ भनेर हुकुम भयो । उहाँ त्यतिखेर विदेशी शक्तिका अघिल्तिर लत्रिनुभएको भए यो अवस्थानै हुनेथिएन ।
 
मैले तपाईलाई यति जानकारी दिएर गोप्यता भंग त गरेँ । साथमा भंग गरेकोमा क्षमा पनि चाहन्छु ।
 
अन्तिममा तपाईलाई भन्न मन लागेको कुनै कुराहरु छन् ?
 
– पारिवारिक भ्रमणको सिलसिलामा रहेको मलाई तपाईहरुले खोजेर आफ्ना कुराहरु राख्ने अवसर दिनुभयो त्यसका लागि म आभारी छु । म राजनीतिक जीवन छाडेर नितान्त सामाजीक जीवनमा रहेको प्यासिभ मानिसलाई खोजेर तपाईहरु यहाँसम्म आउनुभयो हार्दिक धन्यवाद । र एउटा मैले भन्नै पर्ने कुरा के छ भने जबसम्म हामीले पद्धतीको विकास गर्दैनौ तबसम्म नेपाललाई प्रगतिपथमा लैजान सक्दैनौ । पद्धती विकासको क्रममा अहिले मलाई कताकता आशा भने जागेको छ ।