चितवन (लोथर) । चितवनको विकट पहाडी गाविस लोथरको स्यामराङ गाउँमा अझै पनि भूकम्पको त्रास कायमै छ । चर्केका र भत्केका घरमा बस्न नसकेर गाउँलेहरु त्रिपाल र गोठमा रात बिताउन बाध्य छन् । विनाशकारी भूकम्पबाट ज्यान जोगाएका उनीहरुलाई भूकम्पका पराकम्पनहरु नसकिँदै खानेकुराको पिरलोले छोपेको छ । उनीहरु आउँदो वर्ष चाँडै नै अनिकाल लाग्ने भयो भन्ने छटपटीमा छन् ।

 

‘चैत्र, वैशाखमा भूकम्प आए पनि नआए पनि हाम्रा लागि सधैँ अनिकाल ल्याएर आउँछ । तर यो वर्ष हामीलाई भूकम्पभन्दा धेरै असिनाले रुने बनायो’ स्यामराङका नरबहादुर चेपाङले भने । चेपाङ बहुल गाविस लोथरको स्यामराङमा सबै चेपाङ समुदायका ८४ घर छन् ।

 

जेठ १८ गते आएको ठूलो असिना पानीले स्यामराङको मकै बाली सखाप पारेको छ । ‘चैत्र, वैशाखदेखि सबैको घरमा अन्न सकिन्छ । त्यसपछि जंगल गएर गिठ्ठा भ्याकुरजस्ता कन्दमूल खोजेर गुजारा चलाउने हो । यो वर्ष मकै सखाप भएपछि आउँदो वर्ष अनिकाल चाँडै सुरू हुने भयो’ स्यामराङका अगुवा वृद्ध झुयापुराम चेपाङले भने ।

 

हुर्केर चमर निस्कनै लागेका मकैका बोट असिना पानीले क्षतविक्षत गराएर भाँची दिएको छ । पात र डाँठ भाँचिएपछि मकैबारीमा पहेलै तथा सेतै भएका बोटहरु मात्रै देखिन्छन् । ‘अब यस्तो बोटमा के घोगा लाग्ला र अर्को वर्ष छाक टारौंला’ स्यामराङका सुन्दर चेपाङले भने ।

 

राम्रोसँग हुर्केको भए उनको खेतमा ८०/९० डोका मकै फल्ने गर्दथ्यो । ‘त्यति मकैले जेनतेन वर्षदिन धान्न सकिन्थ्यो । अब के गर्ने हो चिन्ता थपियो’ सुन्दरले भने । चेपाङहरु चितवनसहित मकवानपुर, गोरखा र धादिङको पहाडी क्षेत्रमा मुख्य बसोबास भएका सीमान्तकृत वर्गमा पर्ने आदिवासीहरु हुन् ।

 

‘हाम्रो बस्ती टाढा पखेरामा छ । हामी यस्तो आपत्मा परेको पनि सरकारलाई थाहा छैन । ‘भूकम्पले आपत्मा पारेको हामीलाई असिनाले थप बिजोग बनाइदियो’ झ्यापुरामले भने । मैदानमा बसोबास नभएका करण सिंचाइ नहुने रुखो पाखोमा खेती गर्ने चेपाङको मुख्य बाली नै मकै हो ।

 

‘मकैको घोँगा भाँच्नुअघि त्यहीभित्रै कोदो रोप्ने चलन छ । मकै यो पटक भाँच्न भित्र्याउन नपाइने भयो । अब यो वर्ष कोदोको भरमा मात्रै धान्नु पर्ला जस्तो छ’ स्यामराङका प्रवीण चेपाङले भने । अन्न कम हुने भएकाले चेपाङहरु कोदो, मकैसँगै सिस्नो र गिठ्ठा भ्याकुरजस्ता जंगली साग र कन्दमूलले पनि पेट भर्ने गर्छन् । चैत्र लागेपछि प्रायः चेपाङहरु कन्दमूल र सागको खोजीमा जंगल पस्ने गर्छन् ।

 

‘जंगलमा पनि सिस्नो र गिठ्ठा भ्याकुर पहिलेको जस्तो पाइँदैन । यता बारीको मकै असिना पानीले कलिलैमा सिध्याउँछ । के खाएर आफू बाँच्ने केटाकेटीको पेट भर्ने’ जंगलबाट ल्याएको गिठ्ठा खुर्कदै गरेको अवस्थामा अस्थायी छाप्रोमा भेटिएका नरबहादुरले भने ।